پرونده «انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه»
رجب طیب اردوغان چگونه پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه شد؟
رجب طیب اردوغان نامزد ائتلاف جمهور پیروز شد و با کسب ۵۲درصد آرا (۲۷میلیون و ۸۰۰هزار رأی)، برای سومین‌بار به‌عنوان رئیس‌جمهوری ترکیه برگزیده شد. رقیب او کمال قلیچداراوغلو نامزد موردحمایت ائتلاف ملت نیز ۴۸درصد آرای مردم (۲۵میلیون و ۵۰۰هزار رأی) را به‌دست آورد. این‌بار هم ۸۷درصد از واجدین شرایط رأی دادن، پای صندوق‌های رأی رفتند و مردم ترکیه از‌این‌حیث، رکورد بالایی از میزان علاقه‌مندی به سرنوشت سیاسی را ثبت کردند. به‌گزارش مهر؛ رجب طیب اردوغان؛ رهبر حزب عدالت و توسعه در سخنرانی حماسی و عاطفی در جمع هواداران خود، در آغاز برای چند لحظه با یک ترانه که از بلندگو پخش می‌شد همراهی کرد و با صدای بلند آواز خواند و سپس در یک نطق کوتاه، رقیب خود کمال قلیچداراوغلو را تحقیر کرد و از هواداران خواست، عبارت «بای بای کمال» را تکرار کنند. روزنامه ملی‌گرای میلاد، با چاپ یک نقاشی تاریخی در کنار اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه را با پادشاه بزرگ عثمانی و فاتح استانبول یعنی سلطان محمد فاتح مقایسه کرده اما روزنامه سوزجو از مهم‌ترین روزنامه‌های منتقد اردوغان، اعلام کرده که تورم ترکیه را فراگرفته و دولت اردوغان، برای رها کردن مردم از این تنگنای سخت، برنامه خاصی ندارد. پیروزی اردوغان، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های منطقه و جهان داشت. الهام علی‌اف؛ رئیس‌جمهوری آذربایجان، شیاع السودانی؛ نخست‌وزیر عراق و چندین چهره آمریکای لاتین، از نخستین رهبران و سیاستمدارانی بودند که پیروزی اردوغان را به او تبریک گفتند.
ترکیه؛ هندوانه‌ای که دونیمه شد
حالا که اردوغان تنها با اختلاف دومیلیون و ۳۰۰هزار رأی برنده شده است، ناظرین سیاسی معتقدند که آرای بالای رقیب او را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. بکر آغردار؛ مدیرعامل شرکت تحقیقات و نظرسنجی کُندا، از نخستین تحلیلگرانی بود که درباره نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه اظهارنظر کرد. او در گفتگو با شبکه تلویزیونی فاکس تی. وی ترکیه گفت: «به نتایج آرا نگاه کنید. اردوغان با نتیجه ۵۲ به ۴۸ برنده شده است. براساس قوانین دموکراسی و انتخابات، او پیروز است. اما اختلاف رأی بسیار ناچیز است و حالا می‌توانیم بگوییم که ترکیه، عملاً مانند یک هندوانه، از وسط قاچ شده و تبدیل به دونیمه مساوی شده است. نیمی از مردم ترکیه در یکسر قطب و نیم دیگر نیز در سر دیگر قطب سیاسی و اجتماعی جمع شده‌اند و ظاهراً تحت هیچ شرایطی به هم نمی‌رسند. این‌همه تحول سیاسی و اقتصادی روی داده اما بر آرای مردم اثر نگذاشته است. چرا؟ چون ما درواقع انتخابات نداریم! ما فقط سرشماری داریم! ما هر بار جمع می‌شویم تا تعداد علاقه‌مندان به این دو نصف هندوانه را سرشماری کنیم». مصطفی قارا علی اوغلو از دیگر تحلیلگران ترکیه نیز در این مورد نوشته است: «در دموکراسی‌ها هیچ قدرتی برتر از اراده مردم نیست. رأی‌دهندگان به حرف مخالفین اردوغان اعتنا نکرده و دستورکار خود را دنبال کردند و بر‌این‌اساس رأی دادند. اردوغان، خطر بقا را در اولویت سخنرانی‌های خود قرار داد و چنین چیزی توجه رأی‌دهندگان را جلب کرد. طیب اردوغان مطمئناً به پیروزی رسیده است که شایسته تحسین بزرگ است. این بزرگ‌ترین پیروزی زندگی سیاسی اوست. چراکه با نگاهی به پنج سالی که پشت سر گذاشته، حتی خودش هم انتظار نداشت چنین نتیجه‌ای به دست آورد. او دوباره رئیس‌جمهوری شد و در پارلمان نیز، برتری را از دست نداد. او در عرض ۱۵روز به هر چیزی که آرزویش را داشت رسید و دوباره این امتیاز را به‌دست آورد که برای پنج‌سال آینده کشور را اداره کند». او در ادامه نوشته می‌گوید: «در تحلیل اینکه چرا قلیچداراوغلو شکست خورد و اردوغان چگونه پیروز شد، نکات فراوانی برای گفتن وجود دارد؛ اما هیچ‌کدام مهم‌تر از این نیست که بدانیم ازلحاظ ساختار جامعه‌شناسی ترکیه، با اکثریت ۶۵درصد محافظه‌کار-ملی‌گرا-راست‌گرا، بازهم کسب رأی ۴۸درصدی توسط بلوک سکولاری که در شرایط عادی تنها ۳۰درصد رأی دارد، موضوع مهمی‌ست».
اردوغان و بحران اقتصادی
طی روزهای گذشته، اردوغان چندین‌بار اعلام کرده که به‌زودی یکی از بانک‌های مهم حوزه خلیج فارس، در ترکیه دست به سرمایه‌گذاری می‌زند؛ اما اعلام این خبر، باعث شد که منتقدین اردوغان، لب به سخن بگشایند و یک بار دیگر سیاست‌های مالی و پولی او را زیر سوال ببرند. آنان معتقدند که اقتصاد ترکیه، برای خروج از شرایط بحرانی، به یک برنامه و نقشه راه روشن نیاز دارد و نمی‌توان تا ابد، با سرمایه قطر، امارات متحده عربی و کویت، به فعالیت اقتصادی ادامه داد. کارشناسان معتقدند که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه، برنامه ویژه‌ای برای گذار از بحران اقتصادی ندارد و ترکیه؛ در آخرین دوره ریاست‌جمهوری اردوغان، شرایط سختی را سپری خواهد کرد؛ اما خود اردوغان چنین دیدگاهی ندارد و دیشب، برای چندمین بار در میان سخنان خود، از عبارت بلندپروازانه «قرن ترکیه» استفاده کرد. اردوغان در سخنان خود، به این اشاره کرد که مردم ترکیه در انتخابات اخیر به «قرن ترکیه» رأی داده‌اند و این یک مژده تاریخ‌ست.
تقویت گفتمان ملی‌گرایی در ترکیه
اغلب ناظران سیاسی ترکیه بر این باورند که ملی‌گرایان راست افراطی در پیروزی اردوغان نقش مهمی ایفا کرده‌اند و این پیروزی، دستاورد مشترک محافظه کاران و ملی گرایان است. دولت باغچلی رهبر حزب حرمت ملی، مصطفی دستیجی؛ رهبر حزب وحدت بزرگ، سینان اوغان نامزد دور نخست انتخابات، هر سه به‌عنوان سیاستمداران ملی‌گرا در کنار دو چهره اسلامی یعنی فاتح اربکان؛ فرزند ارشد نخست‌وزیر فقید ترکیه و همچنین ذکریا یاپیجی اوغلو؛ رهبر یک حزب اسلامی کُردی، همگی در کنار اردوغان ایستادند و در مجموع، شعار مشترک همه این رهبران، این بود که اردوغان تنها رهبری است که می‌تواند حافظ بقا و امنیت ترکیه باشد. تانجو توسون؛ استاد دانشگاه علوم سیاسی ترکیه در‌مورد اصلی‌ترین دلیل پیروزی اردوغان می‌گوید: «بخش مهمی از رأی‌دهندگانی که در دور نخست به سینان اوغان رأی دادند، این‌بار به اردوغان رأی دادند. در‌عین‌حال، حمایت امید اوزداغ ملی گرا از قلیچداراوغلو و تقویت برخی گفتمان‌های ملی‌گرایانه در ائتلاف ملت، تا حدودی از آرای کردهای حامی قلیچداراوغلو کاسته است». حالا رجب طیب اردوغان به‌مدت پنج‌سال دیگر فرصت دارد تا با حمایت شرکای خود در ائتلاف جمهور و با تکیه بر اختیارات گسترده نظام ریاستی، ترکیه را اداره کند. براساس شعارها و مطالبی که در کمپین‌های انتخاباتی اردوغان اعلام شده بود، سیاست خارجی و اهداف منطقه‌ای ترکیه در سالیان آتی، دستخوش تحول چندانی نخواهد شد؛ اما باید دید آیا اردوغان در چیدمان کابینه، بازهم از چهره‌های قدیمی استفاده می‌کند یا قصد دارد افراد جدید را به میدان بیاورد.