یوجین فاما؛ نوبلیستی که دست پیشگویان بازار را رو کرد
۱۴ فوریه، یوجین فاما ۸۴ساله شد. او اقتصاددان مشهور دانشگاه شیکاگو و نوبلیست اقتصاد سال ۲۰۱۳ است. «پسر! امروز خیلی کار از زمان من سختتر شده. وقتی من شروع کردم در (حوزه) مالی هیچی نبود. بهمعنای دقیق کلمه هیچی نبود. پس هرکاری که میکردی نو بود، آسان بود. مثل شلیک به ماهی در یک بشکه! من اولین استفاده کننده قابلتوجه از کامپیوترها در (حوزه) مالی بودم. ایدهای مطرح میشد و روز بعد وقتی برمیگشتم کامپیوترها (بررسیها را) انجام داده بودند-شگفتانگیز بود». این بخش از صحبتهای یوجین فاما بهخوبی نشان میدهد که این اقتصاددان در چه زمانی و با چه مختصاتی برآمد. رشد و بالندگی حرفهای او همزمان بود با شروع استفاده از کامپیوتر در برخی از دانشگاهها. او این پیشرفت فناورانه را اینطور توضیح میدهد «آمارپژوهها و اقتصاددانها از دشواری محاسبه با ماشینحسابها راحت شدند و دیگری میتوانستند دادهها را بهنحوی تحلیل کنند که تا پیشازاین ممکن نبود». «سادهترین و دمدستیترین دادهها چه هستند؟ قیمت سهام!» اینطور بود که این پرفسور برجسته اقتصاد، مسیری را شروع کرد که بیش از ۵۰سال از عمر حرفهای خود را در آن سپری کرد. کاری هم که باعث شد او بهصورت مشترک در سال ۲۰۱۳ جایزه نوبل اقتصاد را از آن خود کند به همین تلاشهایش برمیگردد.
فلسفه فاما در مواجهه با دادهها
فاما بهسادگی کار خود را اینطور توضیح میدهد: «هدف نهایی ایناستکه از دادهها چیزی یاد بگیریم. بحث این نیست که مدل ما بهتر یا بدتر بهنظر میرسد. موضوع ایناستکه وقتی پردازش (دادهها) انجام میشود چیزی از دادهها بیاموزیم که درست باشد؛ بهعبارتی در دادههای دیگر هم خودش را نشان دهد. این بهنوعی فلسفه نظامبخش من در مواجهه با پژوهش تجربی بوده است؛ در تمام ۵۰سال تلاشم در این حرفه».
کسی از بازار زرنگتر نیست
پژوهشهای این اقتصاددان برجسته نشان داد که بسیاری از مشاوران بورسی کار خاصی انجام نمیدهند. آنها شاید از الفاظ پرطمطراق استفاده کنند، شاید لباسهای گرانقیمت بهتن کنند، شاید در ساختمانهای گرانقیمت نیویورک دفتر داشته باشند، اما عمل نمیتوانند روند قیمتها را پیشبینی کنند.
موضوع بر سر دودوتا-چهارتاست
آنطرف ماجرا هم البته صادق بود. فرض کنید کسی خودش زرنگتر از بازار میداند، اگر او بتواند با خریدوفروش فعالانه داراییها در کوتاهمدت به سود برسد، حتماً شخص دیگری ضرر کرده است. وقتی سرعت خریدوفروش بالا باشد و افق زمانی کوتاه، عمل بحث ارزشافزودهای در کار نیست بنابراین حاصل جمع بازی صفر است. اگر کسی میبرد، شخصی میبازد. ماجرا را خود این استاد سابق دانشگاه شیکاگو اینطور توضیح میدهد: «اگر مدیران فعال مالی زنگی وجود دارند که دارند پول درمیآوردند حتماً این درآمد به هزینه ضرر مدیران فعال مالی ضعیف است- مدیران غیرفعال هم نقشی در این جابهجاییها بازی نمیکنند. این حتی فرضیه هم نیست این یک دودوتا-چهارتای ساده است». جالب آنکه درک این نکته ساده برای بسیاری سخت دشوار است. فاما درخصوص این نکته میگوید: «این مبناییترین پیشفرضی است که میتوان درباره مدیریت فعال مالی داشت. این واقعاً فرضیه نیست بلکه یک مسئله حساب ساده است و جالب آنکه درباره این ایده را چقدر سخت میشود مردم متقاعد کرد؛ یعنی نمیتوانید افراد را متقاعد کنید که یک بهعلاوه یک میشود دو (میخندد)».
جان کلام بحثهای فاما در سرمایهگذاری
فاما در عالم اقتصاد و مالی بیشتر با «فرضیه بازار کارار» شناخته میشود. او این نظریه خود را در دهه ۶۰ میلادی توسعه داد. جان کلام او این بود که بازارهای مالی درمجموع کارا هستند و تمام اطلاعات مربوط به خود را میتوانند هضم و پردازش کنند. بحث او از چهار اصل اساسی تشکیل شده بود: ۱. کارایی اطلاعات ۲. نظریه قدمزدن تصادفی ۳. سه شکلِ کارایی ۴. پیامدهای عملیاتی برای سرمایهگذاران.اصل اول میگفت که اطلاعات مربوط به داراییها (بورس، اوراق و غیره) خودشان را در قیمتها نشان میدهند. اصل دوم هم همان نکته را تأکید میکرد که بالاتر به آن اشاره شد، از رفتار قبلی قیمتها نمیتوان رفتار آینده آن را حدس زد؛ بنابراین پیشبینی قیمت داراییها نشدنی است یا بهعبارتی کسی نمیتواند از بازار زرنگتر باشد.باایناوصاف میتوان به اصل چهارم رسید، اگر بازاری به وضعیت کارایی نزدیک باشد، سرمایهگذاری «فعال» -بهمعنای خریدوفروش در افقهای کوتاهمدت- نمیتواند راهبرد مناسبی برای درآمدزایی باشد.
نقدهای وارد به «فرضیه بازار کارا»
نظرات فاما انقلابی در فهم مدیریت مالی و سرمایهگذاری ایجاد کرد و به بهبود راهبردهای درآمدزایی شرکتهای مالی کمک کرد. بااینوجود بحثهای او بینقص نبود و بهمرورزمان کاستیهای بحثهایش بیشتر مشخص شد.نقد اصلی به کارا بودن بازار برمیگشت. منتقدان میگفتند اینطور نیست که تمام اطلاعات با وزندهی درست خودشان را در قیمتها نشان دهند. این بحث در افقهای کوتاهمدت، مخصوصاً در برهههای هیجان و اضطراب، موضوعیت بیشتری پیدا میکند.
درباره خود یوجین فاما
او در سال ۱۹۳۹ در شهر ماساچوست ایالت بوستون متولد شد. پدربزرگها و مادربزرگهای او همه مهاجرهایی از ایتالیا بودند. جالب آنکه او کارشناسی خود را در زبانهای رومی گرفت. در آن برهه زندگی ورزشی فعالی داشت و در دوره لیسانس عنوان دانشجوی برتر ورزشی را هم در دانشگاهش از آن خود کرد.یوجین فاما ارشد و دکتری خود را در دانشکده بیزینس بوث دانشگاه شیکاگو در رشتههای اقتصاد و مالی پشتسر گذاشت و همانجا در کسوت استادی مشغول کار شد. ایده تصادفی بودن رفتار قیمتها را او در رساله دکتری خودش نشان داد. او هماکنون نیز بهعنوان استادی برجسته در دانشگاه شیکاگو مشغول به تدریس است.
حسین جلالی/اکو ایران