در جستوجوی قلمروی امن برای حیاتوحش
نگهداری از حیوانات وحشی در منازل در سالهای اخیر افزایش یافته است. هرچند آمار روشنی از این پدیده در دست نیست اما شواهد نشان میدهد که انواع و اقسام حیوانات وحشی در فضاهای مجازی یا در بازارهای غیرمجاز بهعنوان حیوانات خانگی عرضه میشوند. از توله شیر گرفته تا مار پیتون و سمندر، سنجاب ایرانی، میمون رزوس، انواع پرنده مانند شاهین، بحری، هوبره و بالابان، انواع شاهین، انواع بیمهرگان، انواع خزندگان مانند لاکپشتهای بومی و غیربومی، انواع مارها و ایگواناها جزو بیشترین گونههای وحشی هستند که بهصورت غیرقانونی خریدوفروش و نگهداری میشوند. قاچاق گونههای حیاتوحش به یکی از بزرگترین تهدیدها برای تنوعزیستی کشور بدل شده است و تبلیغات در فضای مجازی با افزایش تقاضا و بهدنبالآن افزایش عرضه و ترغیب مردم به نگهداری حیاتوحش در منازل، این پدیده ناصواب را ترویج کرده است. تمامی گونههای جانوری وحشی موجود در طبیعت اعم از گونه بومی و غیربومی، در رسته حیوانات وحشی قرار دارند و «قاچاق حیاتوحش» بعد از قاچاق سلاح و موادمخدر یکی از پرسودترین انواع قاچاق در دنیا بهشمار میرود. قاچاقچیان حیاتوحش بهدلیل ناآگاهی مردم اینقبیل حیوانات را قاچاق میکنند و بهفروش میرسانند. درباره گونههای بومی نیز، بهار و تابستان فصول پررونق سوداگران حیاتوحش است. درطول اینفصول، بیشتر آگهیهای آنلاین در شبکههای مجازی بهچشم میخورد. فروش همه گونههای حیاتوحش در ایران غیرقانونیست. نگهداری، خریدوفروش، جابهجایی و نگهداری حیوانات حیاتوحش و اجزای بدن مرده حیاتوحش مانند تاکسیدرمی، شاخ، گوشت، پوست، سم و پنجه آنها هم غیرقانونیست. بررسیها بیانگر ایناستکه ۲۵ درصد از گونههای آگهی شده برای فروش، در فهرست کنوانسیون بینالمللی تجارت گونههای جانوری و گیاهی وحشی درحالانقراض (سایتیس) بهعنوان گونههای ممنوعه در تجارت بینالمللی مشخص شدهاند. براساس نتایج بررسی مراکز پژوهشی همچون مرکز پژوهشهای مجلس، مهمترین دلایل قاچاق حیاتوحش در کشور عبارتاند از نیاز مالی، بیکاری، سرگرمی و لذتجویی، اظهار تفاخر و تمکن مالی، دلالی حیوانات زنده و محصولات حیاتوحش، باورهای خرافی و ناآگاهی از عواقب قاچاق حیاتوحش. ناآگاهی عمومی یکی از مهمترین عوامل قاچاق حیاتوحش است. در کنار مقابله قانونی با متخلفان، باید سازوکارهای اطلاعرسانی و آموزشی جدیدی برای افزایش دانش محیط زیستی در سطح عمومی تدوین و اجرا کنیم. اینکار میتواند میزان تقاضا برای خرید گونههای حیاتوحش را کاهش دهد و درنتیجه به کاهش «تولهکشیها» منجر شود. بهعنوان یک مثال عینی، نگهداری سنجاب ایرانی در منزل باعث کاهش جمعیت این گونه و در وسعت گستردهتر منجر به نابودی جنگلهای زاگرس در کشورمان میشود. باکمالتأسف سودجویان گاهی برای زندهگیری سنجاب، اقدام به آتشزدن یا قطع درختان جنگلی میکنند، درحالیکه سنجاب با جمعآوری دانهها به بقای جنگل و زادآوری درختان جنگلی کمک میکند. بیتردید آگاهی جوامع محلی و مردم موجب میشود که هم از زندهگیری این موجودات از زیستگاهشان جلوگیری شود و هم مردم آگاهانه از خرید این جانوران و نگهداری آنها در خانه خودداری کنند. در سازمان حفاظت محیطزیست بهعنوان متولی حفظ تنوعزیستی کشور سه اقدام اصلی را درپیش خواهیم گرفت:
۱. ما تلاش میکنیم درتعاملبا سایر نهادهای نظارتی و انتظامی از سازوکارهای قانونی مقابله با این جرم آشکار و مجازات متخلفان استفاده کنیم. افزایش سطح همکاری میان سازمان حفاظت محیطزیست و ستاد مرکزی قاچاق کالا و ارز و استفاده از ظرفیت بینالمللی بخشی از ایناقدامات خواهد بود.
۲. بهروزرسانی قوانین و مقررات مرتبط با قاچاق حیاتوحش نیز یکیدیگر از اقدامات بخش حقوقی سازمان خواهد بود که پس از مشورت با فعالان اینحوزه و نهادهای پژوهشی و دانشگاهی نهایی میشود.
۳. اما یکی از مهمترین اقدامات برای تحقق «قلمروی امن» حیاتوحش، اقدامات ایجابی و پویشهای اجتماعیست که باید ازطریق ایجاد شبکه همکاری با سازمانهای مردمنهاد دنبال کنیم.
از همه فعالان محیطزیست، حفاظتگران، محیطبانان، پژوهشگران، حقوقدانان، کارشناسان زبده سازمان در ادارات کل استانها و سایر دلسوزان دعوت کنم که پیشنهادهایشان را درباره سه اقدام بالا با ما درمیان بگذارند.
شینا انصاری/ ایرنا