دلار؛ اولین قربانی رفقای عضو «بریکس»
درحالیکه جهان با بحرانهای اقتصادی و بیاعتمادی به ساختارهای مالی سنتی دستوپنجه نرم میکند، بریکس با برگزاری هفدهمین نشست خود در ریودوژانیرو، درحالترسیم نقشهای تازه برای نظم جهانی است؛ نظمی که باتکیهبر استقلال اقتصادی میکوشد انحصار غرب را بهچالش بکشد. بهگزارش الهام مؤذنی (فارس)؛ دیروز و امروز، شهر ریودوژانیرو میزبان هفدهمین نشست سران گروه جوامع «بریکس» است؛ اجلاسی که با حضور گسترده کشورهای عضو و شرکا ازجمله وزیر خارجه ایران، به بررسی موضوعات کلیدی اقتصادی، سیاسی و فناوری میپردازد.
ایننشست در شرایطی برگزار میشود که ترکیب بریکس از پنج کشور اولیه به 11 عضو افزایش یافته و کشورهایی چون ایران، مصر، امارات متحده عربی، اتیوپی و اندونزی بهعنوان اعضای جدید، نقش بسزایی در شکلدهی به مسیر آینده این بلوک جهانی ایفا میکنند. لایرتی آپولیناریو جونیور، استاد اقتصاد دانشگاه کاتولیک سائوپائولو، درگفتوگوبا الجزیره میگوید: «بریکس اکنون با حضور ۱۱ کشور، نماد مشخصی از رشد آرزوها و بلندپروازیهای کشورهای جنوب جهانی است». او باتأکیدبراینکه این تنوع میتواند دستیابی به توافق را پیچیده کند، تصریح کرد که اینروند گسترش، نیازمند سازوکارهایی برای حفظ انسجام و کارآمدی است. از مهمترین محورهای اجلاس امسال، موضوع حذف تدریجی دلار آمریکا از مبادلات تجاری بین اعضاست. بهگفته جونیور، هرچند ایجاد یک واحد پولی مشترک برای بریکس هنوز دورازدسترس است، اما حرکت قابلتوجهی درجهت افزایش استفاده از ارزهای ملی، توسعه زیرساختهای پرداخت دیجیتال و پلتفرمهایی مانند «بریکس پی» (BRICS Pay) شکل گرفته که هدف آن کاهش «دلاریزهشدن» اقتصادهاست. خوزه گومس هاتا؛ پژوهشگر روابط بینالملل دانشگاه فدرال ریودوژانیرو، میگوید: «کشورهای عضو بریکس اکنون بزرگترین اقتصادهای درحالرشد جهان را تشکیل میدهند و جمعیت آنها مجموعاً به حدود ۳.۶میلیاردنفر میرسد، معادل ۴۰درصد جمعیت جهان». او همچنین به رشد اقتصادی هند که سهبرابر آمریکا است، اشاره کرد و هشدار داد که شرایط جهانی پرتنش ممکن است اینروند رشد را تهدید کند، بهویژه برای کشورهایی مانند چین که بهشدت به امنیت جریان انرژی وابستهاند. طبق اطلاعات منتشره؛ مهمترین محورهای موردبحث در اجلاس امسال شامل موارد زیر هستند: حذف تدریجی دلار و استفاده از ارزهای ملی در مبادلات بینالمللی/ تقویت سامانههای پرداخت دیجیتال ازطریق ابزارهایی مانند BRICS Pay/ اصلاح نهادهای حکمرانی جهانی ازجمله سازمان ملل و صندوق بینالمللی پول/ همکاری درزمینه تغییرات اقلیمی، باتوجهبه میزبانی برزیل از کنفرانس COP30/ - تمرکز ویژه بر نظمدهی هوش مصنوعی، بهداشت عمومی و مبارزه با تروریسم. جمهوری اسلامی ایران بهعنوان یکی از اعضای جدید این بلوک، حضوری فعال در اجلاس دارد و بهدلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و منابعطبیعی گسترده، نقش مهمی در آینده اقتصادی و انرژی بریکس ایفا میکند. مثلاً حمله اخیر اسرائیل به ایران میتوانست مسیر ۸۰درصد صادرات نفت ایران به چین را تحتتأثیر قرار دهد که اینموضوع نشانه ضرورت همکاریهای عمیقتر اقتصادی و امنیت انرژی بین اعضاست. هاتا توضیح میدهد: از زمان تأسیس بریکس در سال ۲۰۰۹، هدف اصلی اینگروه ایجاد نظمی چندقطبی در جهان بوده است، زیرا کشورهای عضو همواره خواستار جایگاه بالاتر در ساختارهایی چون نظام «برتون وودز» بودهاند، اما از دستیابی به آن بازماندهاند. درهمینراستا، ایجاد بانک توسعه جدید بریکس در سال ۲۰۱۴ گامی درجهت ساختار مالی مستقلتر بود. این بانک که همه کشورهای مؤسس عضو آن هستند، با سرمایه اولیه ۵۰میلیارددلار آغازبهکار کرد و بعدها به ۱۰۰میلیارددلار افزایش یافت. هرچند این بانک جایگزین کامل برای صندوق بینالمللی پول یا بانک جهانی نیست، اما مدلی متفاوت ارائه میدهد که به کشورهای جنوب جهانی آزادی عمل بیشتری میدهد. هاتا میگوید: «از مزایای اصلی این بانک، کاهش وابستگی به صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی است که معمولاً وامهای خود را با شروط سختگیرانهای چون ریاضت اقتصادی، خصوصیسازی و افزایش مالیاتها اعطا میکنند». درمقابل، بانک بریکس تنها شرطی که دارد، همراستایی پروژهها با اهداف توسعه پایدار و حفظ محیطزیست است، همچنین حمایت از پروژههایی که به عدالت جنسیتی و فراگیری اجتماعی توجه دارند. هاتا همچنین افزود که با گسترش تجارت دوجانبه با ارزهای محلی، اینکشورها توانستهاند از سلطه دلار و هزینههای اضافی ناشی از تبدیل ارز بکاهند. او نمونه نفت را ذکر کرد که طبق توافقنامه معروف «پترودلار» از سال ۱۹۷۴، فقط با دلار خریدوفروش میشد که این سیستم بهسود بانکهای آمریکایی عمل میکرد؛ اما اکنون با راهاندازی ساختارهای پرداختی مستقل در بریکس، اینروند درحالتغییر است. جونیور درباره تأثیر تلاشهای بریکس بر آینده دلار گفت: «در کوتاهمدت، تغییرات بنیادین در موقعیت دلار بهعنوان ارز ذخیره جهانی بعید است، اما در بلندمدت، اگر بریکس بتواند زیرساختهای مالی قوی و اعتمادسازی ایجاد کند، میتوان انتظار کاهش تدریجی سلطه دلار را داشت، بهویژه در جنوب جهانی». بادرنظرگرفتن حجم اقتصادی، جمعیتی و منابعی کشورهای عضو، بریکس اکنون بیش از هر زمان دیگری بهعنوان یک نیروی تحولگرا در نظم جهانی ظاهر شده است. اجلاس امسال در برزیل میتواند سرآغاز فصلی نو درتلاش برای بازتعریف قدرت اقتصادی و سیاسی باشد؛ تلاشی که ایران نیز بهعنوان یکی از اعضای فعال آن، نقش مهمی در شکلگیری آیندهای چندقطبی و عادلانهتر ایفا خواهد کرد.