فقر آموزشی؛ مانعی بزرگ در مسیر توسعه ایران
زهرا صداقت
فقر آموزشی یکی از مسائل جدی در نظام آموزشی ایران است که علاوهبر کمبود منابع و امکانات، به کیفیت پایین آموزش و بیمیلی دانشآموزان به تحصیل نیز اشاره دارد. اینمعضل بهویژه در مدارس مناطق کمترتوسعهیافته و محروم کشور بهوضوح مشاهده میشود و تأثیرات منفی آن نهتنها بر یادگیری دانشآموزان بلکه بر آینده اجتماعی و اقتصادی کشور نیز محسوس است. کیفیت پایین آموزش در مدارس ایران یکی از مهمترین عواملیست که باعث ایجاد فقر آموزشی میشود. در بسیاری از مدارس؛ بهویژه در مناطق کمبرخوردار، معلمان با مشکلات مختلفی مواجه هستند که مانع از ارائه آموزش مؤثر و جذاب میشود. یکی از دلایل اصلی اینمسئله، کمبود منابع آموزشیست. در بسیاری از مدارس، حتی امکانات ابتدایی مانند کتابهای درسی مناسب، تختهسیاه یا تجهیزات تکنولوژیک بهدرستی فراهم نشده است. این کمبودها باعث میشود که کلاسهای درس بهجای محیطی پویا و تعاملی، بیشتر به محیطی یکنواخت و خشک تبدیل شوند که انگیزهای برای یادگیری ایجاد نمیکند. علاوهبراین، روشهای تدریس در بسیاری از مدارس ایران بهصورت سنتی و بهدوراز نیازهای روز آموزشی باقی ماندهاند. تمرکز زیاد بر درسخوانی تئوری و انجام امتحانات تستی بهجای استفاده از روشهای خلاقانه و نوین برای آموزش، دانشآموزان را از تحصیل بیعلاقه و ناامید میکند. مهمترین دلیل بیمیلی دانشآموزان به تحصیل، مشکلات اقتصادی و اجتماعی خانوادههاست. در بسیاری از مناطق فقیرنشین، دانشآموزان بهدلیل فشارهای اقتصادی خانوادهها یا برای کمک به درآمد خانواده مجبور به ترکتحصیل میشوند. همچنین، در مناطقی که فرصتهای شغلی و اجتماعی محدودی وجود دارد، بسیاری از دانشآموزان بهایننتیجه میرسند که تحصیل برای آنها فایدهای ندارد و بهدنبال شغلهایی با درآمد کمتر و بدون نیاز به تحصیلات عالی میروند. اینوضعیت باعث میشود که انگیزه تحصیلی در دانشآموزان بهشدت کاهش یابد و بسیاریازآنها از ادامه تحصیل دست بکشند. این فقر آموزشی نهتنها باعث بیمیلی دانشآموزان به تحصیل میشود، بلکه تبعات گستردهتری نیز دارد. یکی از پیامدهای مهم اینمسئله، گسترش نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی در کشور است. وقتی دانشآموزان بهدلیل عدمدسترسی به آموزش باکیفیت و امکانات مناسب از فرصتهای شغلی و اجتماعی محروم میشوند، شکافهای طبقاتی و نابرابریها در جامعه بیشتر میشود. این نابرابریها میتواند منجر به کاهش شانس رشد و توسعه اجتماعی در کشور شود و درنهایت بر اقتصاد کشور تأثیر منفی بگذارد. همچنین، کیفیت پایین آموزش باعث میشود که نیروی کار کشور در سطح جهانی توان رقابت نداشته باشد و بهرهوری کمتری داشته باشد. اینامر بهطور مستقیم بر رشد اقتصادی تأثیر میگذارد و باعث کاهش پتانسیلهای کشور در عرصههای مختلف میشود. علاوهبراین، یکی از پیامدهای دیگر فقر آموزشی و بیمیلی به تحصیل، مهاجرت نخبگان است. دانشآموزانی که بهدلیل کیفیت پایین آموزش در داخل کشور و عدم وجود فرصتهای مناسب تحصیلی، شانس کمتری برای رشد دارند، ممکن است بهفکر مهاجرت به کشورهای دیگر برای تحصیل و پیداکردن شغل بهتر بیفتند. این مهاجرتها باعث میشود که کشور از استعدادهای جوان و نخبه خود محروم شود و اینمسئله به ازدسترفتن منابع انسانی ماهر منجر میشود. برای حل این مشکل، اقدامات متعددی باید انجام شود. یکی از مهمترین اولویتها ارتقاء کیفیت آموزش در مدارس است. اینامر شامل بهبود محتوای درسی، استفاده از روشهای تدریس مدرن و تعاملی و آموزش معلمان بهروز است. همچنین باید به زیرساختهای آموزشی توجه ویژه شود و مدارس از امکانات کافی برخوردار گردند. در کنار اینمسائل، ایجاد انگیزه برای دانشآموزان ازطریق برنامههای مشاورهای و روانشناسی میتواند کمک بزرگی باشد. اینبرنامهها میتوانند به دانشآموزان کمک کنند تا اهداف تحصیلی خود را پیدا کرده و برای رسیدن به آنها تلاش کنند. همچنین، ارائه حمایتهای مالی به دانشآموزان کمدرآمد و بورسهای تحصیلی میتواند باعث کاهش ترکتحصیل و افزایش انگیزه در آنان شود. همچنین، توسعه آموزشهای فنیوحرفهای در کنار آموزشهای عمومی میتواند به دانشآموزان این امکان را بدهد که مهارتهایی را برای ورود به بازار کار کسب کنند. این آموزشها میتوانند در کاهش فقر آموزشی و بیمیلی به تحصیل نقش مؤثری ایفا کنند. بااینکار، دانشآموزان احساس میکنند که تحصیل میتواند در بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها تأثیرگذار باشد و ازاینرو انگیزه بیشتری برای ادامه تحصیل پیدا میکنند. درنهایت، فقر آموزشی در ایران یک مشکل پیچیده است که نیاز به توجه و اقدامات جدی دارد. اگرچه مشکلات زیرساختی، اقتصادی و اجتماعی دراینزمینه وجود دارند اما با اصلاحات در سیستم آموزشی، ارتقای کیفیت تدریس و توجه به نیازهای دانشآموزان میتوان به کاهش فقر آموزشی کمک کرد و فرصتهای برابری را برای تمام دانشآموزان فراهم ساخت. اینامر نهتنها به بهبود وضعیت تحصیلی دانشآموزان میانجامد، بلکه میتواند درنهایت موجب رشد و توسعه پایدار کشور شود.