«سال بلوا»؛ و نقد نظامهای قدرت و فساد در جامعه
سهیلا انصاری
«سال بلوا»، نوشته عباس معروفی، یکی از آثار برجسته و تأثیرگذار در ادبیات معاصر ایران است. این اثر اولینبار در سال 2009 منتشر شد و بهسرعت موردتوجه قرار گرفت. داستان این رمان در دوران پسازانقلاب ایران اتفاق میافتد و در آن به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخته میشود. داستان، در شهری کوچک و دورافتاده روایت میشود که در آن، مردم تحت فشارهای شدید سیاسی قرار دارند. مهمترین ویژگی رمان، دقت نویسنده در نمایش تضادهای درونی شخصیتها و همینطور ترسیم فضای پیچیدهایست که در آن آدمها مجبورند بین منافع شخصی و آرمانهای عمومی دست به انتخاب بزنند. «سال بلوا» غیرمستقیم، تحولات اجتماعی و سیاسی پسازانقلاب را نقد میکند. یکی از نکات برجسته این کتاب، بهتصویرکشیدن تضادهای درونی شخصیتهاست. شخصیتهای داستان اغلب درگیر کشمکشهای ذهنی و اخلاقی هستند که آنها را از درون میسوزاند. معروفی دراینکتاب به استفاده از سبک رئالیسم پرداخته و فضای داستان را بهشکلی تلخ و حقیقتمحور بهتصویر میکشد. این ویژگی باعث شده کتاب بهطورخاص و تأثیرگذار به مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران بپردازد. داستان درمورد انتخابها و تصمیمات انسانها و تأثیر آنها بر آینده فرد و جامعه است. شخصیتهای داستان در شرایطی قرار دارند که مجبور به انتخاب بوده و این انتخابها سرنوشتشان را شکل میدهد. معروفی در «سال بلوا» از زبان و سبک نوشتاری روان، ساده و درعینحال پیچیده استفاده کرده. این کتاب از جملات کوتاه و عمیق تشکیل شده و احساسات شخصیتها بهشکلی دقیق و انسانی منتقل میشود. عباس معروفی یکی از نویسندگان برجسته ادبیات معاصر ایران است و آثارش بهدلیل سبک خاص نوشتاری، روایتهای عمیق و تحلیلهای اجتماعی و سیاسی، همیشه موردتوجه قرار گرفتهاند. در میان آثار معروفی، «سال بلوا» بهدلیل ویژگیهای خاصی که دارد، با دیگر کتابهای او تفاوتهایی دارد. دراینجا به تفاوتهای کلیدی میان «سال بلوا» و دیگر آثار معروفی اشاره میکنم: کتاب مستقیماً به مسائل اجتماعی و سیاسی پسازانقلاب میپردازد. فضای داستان در شهری کوچک و محصور در شرایط تاریخی و اجتماعی مشخص قرار دارد که آشکارا تحولاتی سیاسی را نقد میکند. آثار دیگر معروفی («سمفونی مردگان» یا «استخوانهای دوستداشتنی»): دراینآثار، بیشتر تمرکز بر مسائل فردی و درونی شخصیتهاست. «سمفونی مردگان» به یک خانواده و رابطه آنها میپردازد و بیشتر بر آسیبهای اجتماعی و خانواده در دوران انقلاب تأکید دارد. درعینحال، «استخوانهای دوستداشتنی» بیشتر بر روابط و هویت فردی و اجتماعی تمرکز میکنند. دراینکتاب، سبک نوشتاری عمیقتر و واقعگرایانهتر است و کنار تحلیلهای اجتماعی، فشارهای روانی و درونی شخصیتها نیز بهشکلی برجسته بررسی میشود. این اثر، بیشتر به سبک رئالیسم انتقادی نزدیک است و داستانها و شخصیتها بهطورطبیعی و مطابق با واقعیتهای جامعه پیش میروند. معروفی در برخی از آثار دیگرش مانند «سمفونی مردگان» از زبانهای پیچیدهتر و اشعار و نمادهای ادبی استفاده میکند. دراینکتابها، زبان بیشتر شاعرانه است و روایتها و شخصیتها بهشکل نمادین و با لایههای فلسفی و روانشناختی پیچیدهتری پیش میروند. برخلاف دیگر آثار وی، در «سال بلوا» شخصیتها بیشتر با چالشهای بیرونی مواجه هستند. فشارهای اجتماعی، سیاسی و ... باعث میشود شخصیتها برابر تصمیمات سخت قرار بگیرند و دراینمیان، تضادهای درونی آنها ازیکطرف و وضعیت جامعه ازطرفی، به یک معضل بزرگ تبدیل میشود. در کتابهای دیگر وی، معمولاً شخصیتها بیشتر درگیر مسائل درونی خود هستند تا مسائل اجتماعی و سیاسی. برایمثال: در «سمفونی مردگان» یا «استخوانهای دوستداشتنی»، بیشتر به تحولات روانی شخصیتها پرداخته میشود که با تم فلسفی و انسانی همراه است. در «سال بلوا»، قدرت به یک نیروی سرکوبگر تبدیل میشود که تلاش میکند افراد را تحتکنترل درآورد. روایت، به خطرات متمرکزشدن قدرت در دست یکگروه خاص اشاره دارد. کتابهای دیگر معروفی نیز بهنوعی نقد اجتماعی دارند؛ اما تمرکز آنها بر مسائل فردی و درونی بیشتر است تا مسائل سیاسی و اجتماعی عمومی. در «سال بلوا»، شخصیتها با سؤالات اخلاقی و انسانی روبرو هستند که باعث میشود خواننده درمورد ارزشها، ایمان، وجدان و مسئولیتهای فردی و اجتماعی فکر کند. این کتاب به خواننده این امکان را میدهد که درمورد جایگاه خود در جامعه و چالشهای اخلاقی زندگی تفکر کند و خود را در موقعیتهای مشابه داستان قرار دهد. اگر قبلاً کتابهای دیگر معروفی مانند «سمفونی مردگان» یا «استخوانهای دوستداشتنی» را خواندهاید، «سال بلوا» میتواند ادامهدهنده نگاههای فلسفی و اجتماعی نویسنده باشد. این کتاب میتواند به شما کمک کند تا درک عمیقتری از سبک و تفکرات عباس معروفی پیدا کنید. «سال بلوا» در ۳۴۲صفحه توسط انتشارات «ققنوس» بهچاپ رسیده است.