ایران؛ در حاشیه تجارت جهان!
نخستین نشست تخصصی و راهبردی «اطلس تجارت ایران» بههمت اندیشکده حکمرانی هوشمند و با همکاری سازمان ملی کارآفرینی ایران بهمناسبت «هفته پژوهش» و با حضور صاحبنظران حوزه تجارت، ترانزیت و بیمه برگزار شد.
سید طهحسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، در نشست تخصصی و راهبردی «اطلس تجارت ایران» بااشارهبهجایگاه ایران در تجارت جهانی اظهار کرد: سهم ایران از تجارت جهانی با وجود همه ظرفیتها، حدود ۳۷ صدمدرصد است، درحالیکه اینعدد باید دستکم به یکدرصد برسد. وی بااشارهبه وضعیت تجارت با کشورهای همسایه گفت: مجموع حجم تجارت ۱۵ کشور همسایه ایران حدود ۱۲۰۰ میلیارددلار است، اما صادرات ایران به اینکشورها تنها نزدیک به ۱۵ میلیارددلار بوده؛ این درحالی است که در بازار کشورهای همسایه، ایران با کمترین چالشهای ارزی، تحریمی و لجستیکی مواجه است. مدنی بااستنادبه آمارهای بینالمللی گفت: حجم تجارت کالایی عراق حدود ۱۶۲ میلیارددلار، کویت ۱۱۴ میلیارددلار و عمان بیش از ۱۰۶ میلیارددلار است. ترکیه نیز با وجود تراز تجاری منفی ۸۲ میلیارددلاری، ازطریق صادرات خدمات بهویژه در حوزه گردشگری، تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۱ میلیارددلار درآمد ارزی داشته و کسری تجاری خود را جبران کرده است. وی افزود: روسیه با حجم تجارت ۶۱۲ میلیارددلاری و تراز مثبت بیش از ۱۰۰ میلیارددلار و همچنین قاره آفریقا با بیش از ۱۲۰۰ میلیارددلار تجارت کالایی، نمونههایی از بازارهایی هستند که ایران میتوانست نقش بسیار پررنگتری در آنها ایفا کند اما عملاً از آنها غافل مانده است. بهگزارش محمدحسین سیفاللهی مقدم (مهر)؛ رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند بااشارهبه تجارت ایران و چین تصریح کرد: صادرات ایران به چین حدود ۱۴.۸ میلیارددلار و واردات از اینکشور بیش از ۱۹.۳ میلیارددلار است که تراز منفی حدود ۴.۵ میلیارددلاری ایجاد کرده؛ اما مسئله اصلی ایناستکه صادرات ایران به چین عمدتاً موادخام و کمارزشافزوده است، درحالیکه کشورهای توسعهیافته با واردات موادخام، آنها را با ارزشافزوده بالا بازصادرات میکنند. وی افزود: حتی در تجارت با کشورهایی مانند اسپانیا، ارزش دلاری بسیاری از اقلام صادراتی ایران کمتر از یکدلار بهازای هرکیلوگرم بوده که نشان میدهد ساختار صادراتی کشور همچنان خاممحور است. مدنی باتأکیدبر ضرورت تغییر نگاه به واردات گفت: متأسفانه واردات در ادبیات اقتصادی کشور به یک مفهوم منفی تبدیل شده، درحالیکه واردات سه کارکرد حیاتی دارد؛ نخست واردات کالاهایی که امکان تولید داخلی ندارند، دوم واردات برای تولید و صادرات مجدد با ارزشافزوده و سوم صادرات مجدد که نمونه موفق آنکشور امارات است که با کارمزدهای کوچک از گردش مالی بزرگ، درآمد ارزی قابلتوجهی ایجاد کرده است. وی بااشارهبه اهمیت لجستیک، ترانزیت و بیمه تأکید کرد: ایران بدون حل چالشهای حملونقل، ترانزیت و پوششهای بیمهای، نمیتواند سهم خود را در تجارت منطقهای و جهانی افزایش دهد. رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند طراحی «اطلس تجارت ایران» را گامی ضروری برای خروج از وضعیت فعلی و بازگشت ایران بهجایگاه واقعی خود در تجارت جهانی عنوان کرد. مسعود برهمن رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا هم درایننشست گفت: درراستای توسعه روابط و تقویت تجارت، صندوق ضمانت صادرات با حدود سهمیلیارددلار از سرمایهگذاری ایرانیان در قاره آفریقا حمایت میکند. همچنین صندوق توسعه ملی حدود دومیلیاردیورو پشتیبانی از طرحهای استارتاپ - کارآفرینی در حوزه توسعه تجارت انجام میدهد. وی افزود: آفریقا با جمعیت بزرگ و بازار گسترده، فرصتهای قابلتوجهی درزمینهٔ کالا، خدمات فنی-مهندسی و سرمایهگذاری دارد اما دراینعرصه نیازمند زیرساختها، سیاستگذاری و حمایت دولتی هستیم. رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا باانتقاداز فقدان نقشهراه تجارت اظهار کرد: در بازار صادراتی تاکنون با چالشهای متعددی روبهرو هستیم که باید بازارها و وضعیت تجارت کشورها را بهصورت نظاممند رصد کنیم. وی ادامه داد: سازمان توسعه تجارت، معاونت دیپلماسی اقتصادی و اتاق بازرگانی ایران باید با مشارکت بخش خصوصی هوشمندسازی را تقویت کنند و نقشهراه اجرایی با حضور نمایندگان بخش خصوصی و دولت ارائه شود تا از اقتصاد جزیرهای جلوگیری شود. برهمن عنوان کرد: باید نقشهراه مشترکی برای حرکت بهسمت بازارهای هدف ازجمله آفریقا ترسیم شود زیرا آفریقا بهعنوان بازار آینده با جمعیت حدود یکمیلیارد و ۴۵۰ میلیوننفر، فرصتهای کالا و خدمات فنی-مهندسی مهمی دارد. وی تأکید کرد: اقتصاد منطقهای و روابط با همسایگان نشان میدهد که تنها با حضور کشورهایی مثل عراق و سایر همسایگان نمیتوان نتیجه مطلوب گرفت؛ نیازمند راهبردهای روشن و پشتیبانی دولت برای توسعه بازارهای تجارتی هستیم. رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا خاطرنشان کرد: نیازمند تقویت ظرفیتهای صادراتی بهصورت حرفهای و مستقل از هیجانهای کوتاهمدت هستیم ازاینرو ایجاد نقشهراه صادراتی حرفهای بهجای رویکردهای هیجانی و کوتاهمدت، با بررسی دقیق بازارها، مسیرهای ورود به بازارهای جهانی بهویژه آفریقا را فراهم میکند. وی به نقش رایزنان در توسعه تجارت ایران تأکید کرد و گفت: کشورهایی مانند ترکیه در آفریقا ۴۴ رایزن بازرگانی دارند این درحالی است که ایران تنها سه رایزن فعال دارد درهمینراستا نیازمند بهرهمندی از ابزار دیپلماسی اقتصادی هستیم. برهمن عنوان کرد: باید تجارت خود را با کشورهای همسایه، آفریقا و سایر بازارهای نوظهور افزایش بدهیم. علیرضا آقاجانی دبیر کارگروه بیمههای باربری سندیکای بیمهگران ایران هم درایننشست گفت: براساس قوانین کشور، تمام کالاهایی وارداتی و صادراتی باید الزاماً پیش از رسیدن کالا به محوطه گمرکات یا بنادر، توسط یکی از شرکتهای ایرانی بیمه شود. این یعنی اخذ بیمهنامه باربری برای تمام کالاهای وارداتی و صادراتی اجباری است. آقاجانی افزود: متأسفانه تعداد زیادی از تجار از اینموضوع اطلاع ندارند و کالا وارداتی یا صادراتی خود را پیش از ورود به محوطه گمرکات یا بنادر بیمه نمیکنند. دراینصورت وقتی کالا به محوطه گمرکات و بنادر میرسد، تاجر مشمول پرداخت حق بیمه کلانی تحتعنوان بیمهنامه محلی میشود که بهازای هرماه توقف کالا در گمرکات یا بنادر تاجر باید هفتدهم در هزار، حق بیمه پرداخت کند؛ یعنی بهازای هر یکمیلیاردتومان بار باید ۷۰۰ هزارتومان حق بیمه پرداخت کند. اینرقم در ماه دوم دوبرابر و در ماه سوم سهبرابر میشود. درصورتیکه اگر کالا پیش از رسیدن به محوطه بیمهشده باشد حق بیمه خیلیکمتر از حق بیمه محلی خواهد بود. این کارشناس بیمه باربری بااشارهبه خطرات عدم بیمه کالا، گفت: در همین حادثه اردیبهشتماه بندر شهید رجایی متوجه شدیم که بیش از 4000 میلیاردتومان کالا از بین رفت که بیمهنامه باربری نداشت و تاجران متضرر شدند. اینوضعیت باعث اختلاف بین بیمهگران و تجار شده است؛ بنابراین با دورههای آموزشی برای تجار میتوان بسیاری از اینمسائل را رفع کرد. وی باتأکیدبر ضرورت آموزش بیمه کالا به تجار گفت: امروز در ایران امکان صدور بیمهنامه برای کالاهای صادراتی، وارداتی و حتی ترانزیت وجود دارد. موضوع مهم دیگری که تجار باید درمورد آن آموزش ببینند؛ انتخاب کلوز (Clause) است. ممکن است یک تاجر بهدلیل عدمآگاهی، کلوزی را انتخاب کند که با شرایط بار و مسیر آن تناسب نداشته باشد. مثلاً درمورد بارهای مسیر آفریقا، اگر بار از خلج عدن عبور کند با خطر حمله دزدان دریایی مواجه است و باتوجهبهآن باید کلوزی انتخاب شود که این خطر را تحتپوشش قرار دهد. آقاجانی افزود: یکیدیگر از موارد مهم اعلام شرایط کشتی است. مثلاً اکنون بهدلیل تحریمها، کشتیهایی بهسمت ایران میآیند که یا فرسوده هستند یا کلوز طبقهبندی کشتی که در تمام دنیا رایج است را ندارند. بیمهگذار باید اینشرایط را به بیمهگر اطلاع دهد و درقبالآن حق بیمه ناچیزی پرداخت کند اما اگر اینشرایط را اطلاع ندهد و اتفاقی برای کشتی رخ دهد؛ مبلغ زیادی از خسارت کسر خواهد شد. اینموضوع هم میتواند به اختلاف منجر شود درصورتیکه با آموزش میتوان از بروز چنین اختلافاتی جلوگیری کرد. فریبرز محمدی رئیسدفتر امور زیربنایی و تولیدی مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام هم درایننشست بااشارهبه اهمیت اقتصاد دریامحور و سهم آن در اقتصاد کشور، گفت: دریا میتوانست در تولید ناخالص داخلی ما سهم بسیاربالایی داشته باشد اما امروز سهم بسیار ناچیزی دارد. متأسفانه چالشهایی وجود داشته که نتوانستهایم به هدف نهایی دراینبخش برسیم. محمدی تصریح کرد: چالشهایی چون عدمتوازن بین بنادر و پسکرانهها، تحریمها و ضعف تعاملات بینالمللی باعث شده ایران از فرصتهای منطقهای و حتی ۱۵ کشور همسایه هم استفاده خوبی نکند. وی بابیاناینکه نگاه ما به دریا توسعهای نبوده است، گفت: دریا یک ظرفیت است و ایران بهخوبی از مزیت آن برخوردار است اما نتوانسته از آن برای تبدیلشدن به یک قدرت اقتصادی پایدار استفاده کند. رئیسدفتر امور زیربنایی و تولیدی مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام درادامه بیان کرد: ایران از ظرفیت خوبی دراینبخش برخوردار است اما فقط داشتن ظرفیت ملاک نیست. مسئله اصلی ایران در اقتصاد دریا درواقع اتصال، اولویت و تصمیم است. ما در این سه مقوله دچار نقص و ابهام هستیم وگرنه جغرافیای ما برای بهرهمندی از دریا کاملاً مهیا است. محمدی خاطرنشان کرد: ایران طی سالهای اخیر در ترانزیت به گزینههای دوم و سوم تبدیل شده است. مزیتهای جغرافیایی بدون اتصال مؤثر بلااستفاده خواهد ماند و اگر این اتصال تقویت نشود بهراحتی از کنار ما عبور خواهند کرد. همینالان هم ما در جنگ کریدورها باختهایم. وی گفت: اینوضعیت برای ما سالانه نزدیک به هفتمیلیارددلار هزینه فرصت ازدسترفته بهدنبال داشته است. درصورتیکه جلوگیری از این زیان میتوانست ما را از تنگنا خارج کند. محمدی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلات اصلی ما ایناستکه با هزینه بالا، تعداد زیادی بندر احداث کردهایم و این بنادر جداازاینکه از نسل بهروزی نیستند؛ امروز خود به گلوگاه تبدیل شدهاند.