یعنی همه‌جا عکس رخ «خویش» توان دیـد

جنون سلفی این روزها همه‌ی علاقه‌مندان دنیای مدرن ارتباطات با شبکه‌های اجتماعی را درگیر خود کرده است. کمتر صفحه‌ای از یک کاربر شبکه‌ای اجتماعی را باز می‌کنید که در آن دست‌کم یک پست تصویری به‌شکل سلف‌پرتره‌ یا سلفی را نبینید. این روند به حدی رسیده که هنگام حضور در یک مکان ویژه اعم از رستوران و کافی‌شاپ تا نمایشگاه و سالن‌های اجرا و گالری‌ها و مراکز خرید و میادین و... باید مراقب باشید مبادا اشتباهی در کادر یکی از این سلفی‌بازها قرار نگیرید. اما ماجرا همیشه با یک لبخند حاکی از رضایت در اجرای خلق این اثر هنری؟! و چند لایک اضافه در صفحات‌ شخصی پایان نمی‌پذیرد و گاه عواقبی دردناک در انتظار شیفتگان خویش‌انداز است. دیلی‌نیوز چاپ هند به نقل از واشنگتن‌پست، در مقاله‌ای تکان‌دهنده در 14 ژانویه‌ی 2016 به این نکته اشاره کرد که این کشور بیشترین تعداد مرگ هنگام گرفتن سلفی در جهان در سال 2015 را داشت. درواقع، نیمی از 27 مرگ رخ داده مرتبط با پروسه‌ی سلفی‌گرفتن در آن سال متعلق به کشور هفتادودو ملت بود. در گزارش دیگری که Telegraph در فوریه‌ی سال جاری منتشر کرد، 10 کشوری که بیشترین تلفات مربوط به سلفی‌بازها را داشتند فهرست کرد. براساس گزارش این پایگاه خبری، در سال گذشته کشورهای هند، روسیه، آمریکا، اسپانیا، فیلیپین، پرتغال، اندونزی، آفریقای جنوبی، رومانی و پاکستان به ترتیب کشورهایی بودند که بیشترین تلفات را در این زمینه داشتند و این درحالی بود که رقم منتشره برای مرگ‌ومیر سلفی‌بازها در هند در این گزارش 19 نفر اعلام شد که تاییدی بر ادعای دیلی‌نیوز است. این آمار باعث شد که پلیس بمبئی در اقدامی غیرمنتظره در 15 نقطه‌ی این منطقه تابلوی هشداری با این مضمون نصب کند که «اینجا سلفی قدغن است!» بررسی‌های آماری نشان می‌دهد بیشترین علل در مرگ این افراد را سقوط از بلندی، غرق‌شدگی، رفتن زیر قطار، شلیک اسلحه، انفجار نارنجک، حادثه‌ی هواپیمایی، تصادف اتومبیل و کشته‌شدن توسط حیوانات تشکیل می‌دهد. شاید پای این ماجرا هنوز به این شکل تلخ و گزنده در ایران باب کشیده نشده باشد اما به‌هرحال، وقوع چنین مواردی در هیچ‌کجای دنیا بعید و دور از ذهن نیست. پدیده‌ی سلفی حالا دیگر نه یک روش جذاب برای خودنمایی جوانان؛ بلکه به یک عادت رفتاری در سبک زندگی بسیاری افراد جامعه از هر دو گروه مردان و زنان با هر سطح سنی، اجتماعی، تحصیلی و شغلی تبدیل شده ا‌ست؛ کمااینکه آن را در میان بعضی چهره‌های خاص هم مشاهده می‌کنیم. تصاویر سلفی اگرچه با رواج برنامه‌ی موبایلی اینستاگرام شدت گرفت اما ریشه‌ای طولانی‌تر از این حرف‌ها دارد. گفته می‌شود، عکاسی پیشگام از اهالی آمریکا به‌نام «رابرت کورنلیوس» دستگاهی در سال 1839 ابداع کرد که توسط آن توانست عکسی پرتره از خودش بگیرد اما این عکاس خلاقی با نام Jim Krause بود که واژه‌ی «سلفی» را باب کرد؛ واژه‌ای که این روزها از سوی اندیشمندان فرهنگستان ادب فارسی به «خودگرفت» یا «خویش‌انداز» تغییر قیافه داده است. یکی از آمارها حاکی از آن است که در اینستاگرام بیش از ۲۷۲‌میلیون نفر از هشتگ سلفی (Selfie#) استفاده کرده‌اند که می‌تواند یک واقعیت غیرقابل باور درباره‌ی رواج فرهنگی عجیب اما مدرن باشد. این مسئله می‌تواند بحثی روانشناختی را هم باز کند که آیا بین این کار و خودبینی یا نارسیسیم رابطه‌ای وجود دارد؟ براساس پژوهش‌هایی که در سال ۲۰۱۳ میلادی در دانشگاه بیرمنگام برروی افرادی که تعداد قابل ملاحظه‌ای از این دست عکس‌ها را روی پروفایل فیس‌بوک خود به اشتراک می‌گذارند، نشان داد که در سطح پایین‌تر از نظر حمایت‌های اجتماعی و صمیمت قرار دارند. همچنین این تحقیق نشان داد بخش عظیمی از عکس‌های افرادی که در سنین ۱۸ تا ۲۴‌سال سن دارند، از نوع سلفی بوده ‌است. طیف سنی مطرح شده در این گزارش نشان از باب شدن فرهنگی‌ست که بی‌شک دنیای سرمایه‌داری با رسانه‌های متعدد خود در شکل‌گیری آن بی‌تاثیر نیست. آیا می‌توان رواج دیدگاه زیباتر شدن به هر قیمتی و تبلیغ برای انواع روش‌های زیباسازی و جراحی‌های مرتبط با آن و البته محصولاتی که برای نیل به این هدف طراحی، تولید و توزیع می‌شوند را در گسترش فرهنگ سلفی‌گرفتن برای تایید شدن با لایک‌ها و کامنت‌های بیشتر، بی‌ارتباط دانست؟ اثرگذاری این ماجرا حتی در ساختار گوشی‌های هوشمندی که دوربین ویژه‌تری برای بهتر شدن عکس‌های سلفی در سیستم خود با انواع پردازنده‌های تصویری، تعبیه می‌کنند، دیده می‌شود. حال باید به این پرسش مهم پاسخ داد که آیا همه‌ی این هزینه‌های مادی و معنوی ارزشش را دارد؟