روزی که «پاچسباندن» اجباری شد!

«اولین فضیلت یک سرباز، خستگی‌ناپذیربودنش است؛ شجاعت، ویژگی ثانویه است!» این جمله از ناپلئون بناپارت است که ‌نه‌تنها یکی از شاخص‌ترین فرماندهان جنگی جهان بود؛ بلکه او را یکی از شاخص‌ترین سربازان زمان خودش هم می‌دانستند؛‌ مطلبی که البته در Historynet به آن تاکید شده است. سربازها همیشه و در دوره‌های مختلف، بخشی مهم از قوای نظامی هر کشوری را تشکیل داده‌اند و اگرچه در فتوحات جنگی تاریخ، کمتر از نقش سازنده آنها یاد شده؛ اما این واقعیت غیر قابل انکاری است که رشادت‌های این گروه، پیش‌برنده اهداف سیاسی و نظامی پشت هر دفاع یا حمله‌‌ای است. جالب است که بدانیم به‌رغم ریشه‌داربودن این حضور در جهان، همه کشورها با مقوله‌ای تحت عنوان «وظیفه اجباری» روبه‌رو نیستند و در یک‌سری کشورها سربازی‌رفتن به‌مثابه یک شغل است. جالب آنکه اگرچه در یک‌سری فهرست‌ها از آن به‌عنوان شغلی مرگبار یاد شده است؛ اما در دو گزارش از دو منبع رسمی و مهم چون CareerCast و CNBC در سال‌های 2016 و 2017 در فهرست 10 شغل خطرناک جهان، جایی ندارد. بر پایه آنچه در نسخه انگلیسی Wikipedia آمده است، نخستین ریشه‌های به‌خدمت‌گرفتن افراد تحت عنوان بخشی از نیروی نظامی به سال‌های حکومت حمورابی برمی‌گردد؛ ششمین امپراتور بابل بزرگ که از سال ۱۷۹۲ تا ۱۷۵۰ پیش از میلاد، امپراتور این کشور بود. گفته می‌شود او سیستمی به‌نام Ilkum ایجاد کرد تا بر طبق آن، از افراد واجد شرایط برای خدمت در ارتش سلطنتی خود در زمان نیاز و جنگ‌ها استفاده کند. البته او ترتیبی داده بود تا این افراد، در زمان صلح به خدمات دیگری در دولت بپردازند و در ازای این کار، به آنها زمین داده می‌شد. بعدها این رویه از سوی نقاط مختلف جهان دنبال شد و اگرچه نه‌ به‌طور هم‌زمان؛ اما در روند توسعه و تمدن کشورها، هر اقلیمی، شیوه خاص خود را برای تامین نیروهای نظامی‌اش به‌کارگرفت. آن‌گونه که در توضیحات پایگاه اینترنتی اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران آمده است: «سربازگیری در ایران که در طول تاریخ خود نام‌های گوناگون مانند محافظ، یاران فناناپذیر، قزلباش، قوای محلی، تفنگچی لر، قوللر، نسقچی لر، سپاهیان ایلات، قوای ولایتی و... خوانده شده تاریخچه‌ای تا حدودی طولانی دارد. در نخستین سازمان ارتش، شعبه‌ای به‌نام جدیدگیری یا سربازگیری تاسیس و در سال 1301 شمسی موقتا مقرراتی هم بر اساس ضوابط قبلی برای سربازگیری وضع شد و به تصویب مجلس شورای ملی رسید تا قانون کامل‌تری موافق مقتضیات اوضاع و احوال زمان تهیه شود». در حقیقت بنا بر آنچه در اطلاعات این مرکز آمده است، اگر مبنای خدمت سربازی را در ایران به‌شکل رسمی‌اش همان سال یادشده در نظر بگیریم، به‌زودی این پروسه در کشورمان 100ساله خواهد شد. بر پایه مطلب منتشره از سوی دانش‌نامه Debatepedia سیستم مدرن سربازگیری در جهان به این شکل که مردان جوان طی مقرراتی و با رسیدن به سنی خاص به نیروی نظامی ملحق شوند، به سال‌های 1970 و دوره انقلاب فرانسه بازمی‌گردد که این کشور می‌خواست دارای بزرگ‌ترین قوای نظامی جهان شود. بعدها کشورهای مختلف اروپایی هم این روش را کپی و آن را در بازه‌های مختلف یک تا هشت‌ساله در کشورشان پیاده کردند. البته این را هم باید دانست که به‌رغم آنکه در بسیاری نقاط جهان شاهد درگیری‌های مستقیم و غیر مستقیم جنگی هستیم، تعدادی از کشورها اساسا فاقد نیروی نظامی هستند؛ بنابراین «سربازی» برای‌شان نامفهموم است. پایگاه داده‌پردازی World Atlas در گزارشی به ‌تاریخ 19 سپتامبر 2016 آورده است: «در حال حاضر، 16 کشور جهان به‌طور کلی فاقد چیزی تحت عنوان ارتش یا نیروی نظامی هستند و تعدادی از آنها در صورت نیاز برای برقراری صلح و امنیت، متکی به قوای نظامی کشورهای دیگر می‌شوند. برای مثال، آندورا، کریباتی، جزایر ایسلند، نائورو، ایالات فدرال میکرونزی، پالائو و ساموآ توافقاتی با یک‌سری کشورها انجام داده‌اند تا در زمان خطر، به آنها کمک نظامی دهند. کشورهایی هم مانند واتیکان، تووالو، جزایر سلیمان، سنت وینسنت و گرنادین‌ها، سنت لوسیا، لیختن‌اشتاین، گرینادا، دومینیکا و کاستا ریکا نه‌تنها قوای نظامی ندارند؛ بلکه زیر چتر حمایتی هیچ دولت و کشوری هم نرفته‌اند. سازمان «نظام امنیت منطقه‌ای» موسوم به RSS مسئول حفظ آرامش این مناطق است. البته در تمام این کشورها، معمولا یک نیروی پلیس قوی برای حفظ امنیت شهروندان وجود دارد و این مسئله تنها در مورد پدیده‌ای تحت عنوان ارتش یا هر نیروی نظامی سازمان‌یافته برای مواقع اضطرار و جنگ می‌شود». در کنار این کشورها، جاهایی هم هستند که خدمت سربازی را تنها مختص به مردان نمی‌دانند و زنان هم باید مدتی به‌عنوان «سرباز» در نیروی نظامی کشورشان حضور داشته باشند. در این زمینه گزارش منتشره در نشریه Entity Mag که در حوزه توانمندسازی زنان فعالیت می‌کند، به تاریخ 19 سپتامبر 2016 آورده است: «خدمت نظامی برای زنان در نروژ، کره شمالی و بولیوی اجباری است». در ادامه این گزارش می‌خوانیم: «وقتی صحبت از نیروی نظامی در بولیوی می‌شود، دو مسئله خاص، جلب توجه می‌کند؛ اول اینکه مردان و زنان 18 تا 49ساله می‌توانند به استخدام ارتش درآیند و دیگر اینکه، در سال 2015 اولین ژنرال زن این کشور به‌نام Gina Reque Teran به این مقام منصوب و به اولین زنی که در آمریکای لاتین فرماندهی نیروی نظامی را بر عهده گرفت، تبدیل شد. در این راستا، کره شمالی هم قانونی را در سال 2015 به تصویب رساند که دختران بعد از پایان دوره متوسطه تا سن 23سالگی باید به نظام خدمت کنند که نسبت به 10سال سربازی اجباری مردان در آنجا، مدت‌زمان کمتری به‌شمار می‌رود. هرچند به‌خاطر محدودیت‌های اطلاع‌رسانی این کشور، داده‌های کاملی از چندوچون ماجرای سربازی زنان در آنجا به بیرون درز نکرده است». در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «موضوع برابری جنسیتی برای نروژی‌ها مقوله جدیدی نیست. گذشته از حضور 40درصدی زنان در پارلمان این کشور، 40درصد از اعضای هیئت‌مدیره در سازمان‌های دولتی این کشور را هم زنان تشکیل می‌دهند. با همین نگاه، پارلمان نروژ پیش‌نویس قانونی را در سال 2013 تنظیم و ارائه کرد که متاثر از آن، به‌عنوان اولین کشور اروپایی، زنان به خدمت سربازی فراخوانده شدند. در این روند، خانم‌های 19 تا 44ساله باید خود را به سازمان‌های مربوطه معرفی و 19ماه دوره خدمت ارتش را سپری کنند؛ درست به‌شکلی که مردان نروژی انجام می‌دهند». دوره سربازی در کشورهای مختلف، به شیوه‌ها و البته در دوره‌های زمانی متفاوتی انجام می‌شود. بر اساس گزارشی که در پایگاه جامع اطلاعاتی Reference بر مبنای داده‌های سال 2014 آمده است: «سربازی در 37 کشور جهان، اجباری است؛ البته شکل و مدت آن متفاوت است. برای مثال، به‌رغم اجباری‌بودن این پروسه بعضی کشورها نیروی سرباز فعال ندارند؛ اما ثبت‌نام را به عمل آورده و در مواقع ضروری از نیروها استفاده می‌کنند که ایالات متحده آمریکا یکی از آنهاست. کشورهایی هم هستند که سن خاصی را در نظر گرفته‌اند و مردان با رسیدن به آن محدوده باید حتما خود را به حوزه‌های مربوطه معرفی کرده و مدت تصویب‌شده را سپری کنند که این شامل هر دو برهه زمانی صلح و جنگ می‌شود. عموم این‌گونه کشورها هم 18سالگی را معیار قرارداده‌اند. بعضی کشورها هم شرایط منعطف‌تری را به‌صورت حضور داوطلبانه تعیین کرده‌اند». بر پایه گزارش این مرجع، سربازی در کشورهای اتریش، بولیوی، برزیل، کاپ ‌ورد، کلمبیا، دانمارک، استونی، اکوادور، فنلاند، یونان، گواتمالا، مولداوی، مغولستان، نروژ، پاراگوئه، روسیه، تایوان، تونس، ترکیه، ازبکستان و امارات متحده عربی بیش از یک‌سال نیست و در کشورهای الجزیره، آذربایجان، بنین، کامبوج، ساحل عاج، مصر، جئورجیا، کویت، لائوس و ترکمنستان این مدت از 18 ماه تجاوز نمی‌کند.