نشست سران جی.یی.سی.اف در تهران و چند نکته
سومین نشست سران مجمع کشورهای صادرکنندهی گاز (جی.یی.سی.اف) دوم آذرماه در تهران برگزار خواهد شد. در مورد این نشست مهم بینالمللی چند نکته یادآوری میشود:
● نشست جی.یی.سی.اف مهمترین بازیگران بازار جهانی گاز را در تهران گرد هم میآورد. این بازیگران عبارتند از روسیه و نروژ به عنوان نخستین و دومین صادرکنندگان بزرگ گاز در جهان از طریق خط لوله، قطر به عنوان بزرگترین صادرکنندهی گاز طبیعی مایع شده (ال.ان.جی) و ایران، اگرچه با سهم ناچیز در تجارت گاز، به عنوان بزرگترین دارندهی ذخایر گاز طبیعی جهان.
● برگزاری سومین نشست سران کشورهای صادرکنندهی گاز جهان در تهران، موفقیت قابل توجهی در عرصهی دیپلماسی انرژی است. حدود 2 سال پیش، نشست وزارتی جی.یی.سی.اف در تهران برگزار شد که طی آن، دولت دکتر روحانی توانست به نخستین موفقیت خود در عرصهی انرژی دست یابد که انتخاب و نامزدی ایران به عنوان دبیرکل مجمع کشورهای صادرکنندهی گاز بود. میزبانی سومین نشست سران کشورهای صادرکنندهی گاز، تداوم این موفقیتها در عرصهی برگزاری نشستهای بینالمللی انرژی است.
● نشست جی.یی.سی.اف نمایندگانی از 7 کشور عضو اوپک شامل ایران، عراق، نیجریه، لیبی، الجزایر، ونزوئلا و امارات و نیز شماری از مهمترین صادرکنندگان عمدهی نفت غیر اوپک مانند روسیه و نروژ را گرد هم میآورد و از اینرو به طور غیررسمی میتواند فرصت مناسبی را برای تبادل نظر میان اوپک و غیراوپک در مورد بازار جهانی نفت فراهم کند و زمینهساز تصمیاتی برای ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت شود. همچنین 7 عضو اوپک حاضر در این نشست، به جز امارات که دیدگاهش به عربستان نزدیک است، در مورد تحولات بازار نفت دیدگاههای کمابیش مشابهی دارند. نشست تهران فرصت خوبی را فراهم میآورد تا اعضای اوپک در حاشیهی نشست گازی تهران، دیدگاههایشان را در آستانهی نشست وزراتی اوپک، که اواسط آذرماه در وین برگزار خواهد شد، بیشتر هماهنگ کنند.
● جی.یی.سی.اف اگر چه مانند اوپک سازمان نیست، اما در طول ١٤ سالی که از ایجاد آن میگذرد از نظر تشریفات برگزاری نشستها از اوپک سازمانیافتهتر عمل کرده و از نظم بهتری برخوردار است. تدوین مقررات روزآمد در نشستهای وزارتی این نهاد میتواند زمینه را برای اتخاذ تصمیات کارآمد در زمینهی تحولات گاز در بازار جهانی فراهم کند. به یاد داشته باشیم که اوپک سالهاست نمیتواند در مورد انتخاب دبیرکل به توافق برسد؛ در حالی که سازوکارهای جی.یی.سی.اف دربارهی انتخاب دبیرکل به میزان زیادی شفاف است و از دامنهی قفل شدن سازوکار تصمیمگیری، شبیه آنچه اکنون در اوپک حاکم است، میکاهد.
● باوجود روانی نظام تصمیمگیری در جی.یی.سی.اف، این نهاد بینالمللی مهم گاز در حال حاضر دستاندرکار مسائل شکلی است و تاکنون از پرداختن به مسائل ماهوی بازار گاز مانند میزان عرضه و یا قیمتها پرهیز کرده است. این در حالی است که اوپک از ابتدای دههی دوم موجودیت خود در پی تغییر نظام حاکم بر قیمتگذاری نفت برآمد و زمانی که عمرش به اندازهی عمر کنونی جی.یی.سی.اف بود، با اقدام شماری از اعضا قیمت نفت در بازار جهانی حدود 4برابر افزایش یافت.
● جی.یی.سی.اف در فضایی فعالیت میکند که با دههی 70 میلادی که قیمتهای نفت 4برابر افزایش یافت، متفاوت است. حق حاکمیت بر منابع طبیعی، حق ملی کردن منابع نفت و گاز و پرداخت غرامت در ازای ملی کردن این منابع، حاکمیت نظام دوقطبی در جهان و تعارض منافع شرکتهای نفتی بینالمللی و کشورهای صاحب نفت از جمله ویژگیهای بارز دههی 70 بودند. اکنون جی.یی.سی.اف در شرایط متفاوتی مراحل رشد و بلوغ خود را پشت سر میگذارد. جهانی شدن و همکاریهای گسترده میان شرکتهای بینالمللی و کشورهای دارندهی منابع نفت و گاز جای رویاروییهای پیشین را گرفته است و شرکتهای نفتی بینالمللی به مدد جستوجو و تحقیق به چنان سطحی از فناوری دست یافتهاند که کشورهای دارای منابع نفت و گاز بدون در نظر گرفتن این واقعیتها و نیز سرمایهی مالی و انسانی مورد نیاز برای سرمایهگذاری به سختی قادرند منابع نفت و گاز خود را تجاریسازی و عرضه کنند.
● درحالی که تا همین 10 سال پیش، «نظریهی اوج نفت» و پیشبینی کمبود منابع نفت و گاز در آینده، مصرفکنندگان انرژی را هراسان میکرد و به طور پیوسته به افزایش قیمتهای نفت و گاز در بازار انرژی میافزود، اکنون به مدد تحقیق و توسعهی منابع غیرمتعارف فراوانی از نفت و گاز در دسترس مصرفکنندگان قرار گرفته است و به تقویت جایگاه کشورهای مصرفکننده و تضعیف جایگاه کشورهای دارندهی منابع نفت و گاز در قیمتگذاری این منابع انجامیده است.
● و سرانجام این که بازار گاز بسیار متنوع و منطقهای است و بعید به نظر میرسد که اعضای جی.یی.سی.اف در آیندهی نزدیک بتوانند در مسائل ماهوی مانند هماهنگ کردن سیاستها در عرصهی جهانی و یا نظام قیمتگذاری نقش موثری ایفا کنند.
حشمت الله رضوی/ شانا