نگاهی به خشونتهای پنهان علیه زنان در فضای مجازی
کلیکهایی که زنان را هدف میگیرند...
گروه جامعه
در اواخر سده بیستم، جهان شاهد ظهور پدیدهای جدید در عصر پیشرفتهای علمی بود. این پدیده دنیای اقتصاد، سیاست و فرهنگ و... را مجذوب خود کرد و انسانها بسیاری از روابط خود را به این فضا منتقل کردند. فضای جدید، فضای سایبری نام گرفت؛ فضای گستردهای که در اختیار مردم قرار گرفته است و به همان میزان که امکانات فراوانی در اختیار استفادهکنندگانش قرار میدهد. آنها را در معرض خطر قرار میدهد. معمولا هر اکتشاف، اختراع و ابداع جدید، انبوهی از سود و زیانها را با خود به همراه میآورد؛ اینترنت هم از این قاعده مستثنی نیست. انواع خشونتهای اینترنتی، دستاورد این دهکده جهانی است که مردم را از هر گوشه دنیا به هم نزدیک کرده، ولی توانایی پنهان کردن هویتها را هم دارد خشونت آنلاین معضلی است که در ایران چندان جدی گرفته نمیشوند و در قالب ناهنجاریهای اجتماعی نیز به آن پرداخته نمیشود. این مسئله فقط گاهی در صفحات مجازی یا روزنامهها نوشته میشود، اما در عمل حساسیتها به این نوع جدید از خشونت، زیاد نیست. معمولا خشونت اینترنتی جدی گرفته نمیشود؛ مردم به رفع اینگونه مشکلات اهمیتی نمیدهند و حتی آن را به عنوان خشونت قبول ندارند؛ در حالیکه آسیبهای این نوع خشونت، کمتر از دیگر انواع آن نیست و حالا که تعداد کاربران اینترنت روز به روز افزایش پیدا میکند. لازم است توجه بیشتری به این مسئله شود.کاربران اینترنت گاهی چنان همدیگر را آزار میدهند که در جهان واقعی نمیتوانند چنین رعب و وحشتی ایجاد کنند. کاربران در فضای مجازی گاهی به مرگ، بیآبرویی، تمسخر و پخش شدن اطلاعات شخصی تهدید میشوند و به نظر میرسد تاسیس پلیس اینترنتی که با عنوان «فتا» شناخته میشود نیز اقدامی کافی، برای حل این مشکل نبوده است. بسیاری از فضاهای مجازی برای ایرانیان، به دلیل اعمال فیلترینگ، غیرمجاز و غیررسمی قلمداد میشود. این مسئله باعث میشود کاربران در برابر خشونتهایی که آشکار نیست، چندان حساس نباشند.
آخرین آمارها حاکی از آن است که ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۷۴.۹۴ است. این نفوذ در سالهای اخیر و به دلیل فراگیر شدن گوشیهای هوشمند افزایش پیدا کرده است. تعداد درخور توجهی از کاربران اینترنت در ایران فقط عضو شبکههای اجتماعی موبایلی هستند؛ به گونهای که ایران در این زمینه رکورددار محسوب میشود. برخی آمارها حاکی از آن است که حداقل چهار میلیون ایرانی عضو اینستاگرام هستند. در مقابل، ایرانیان توییتری، کمتر از یک میلیون و تلگرامیها چیزی حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هستند. فیسبوک چیزی حدود ۱۰میلیون ایرانی را به خود جذب کرده و دیگر شبکههای مجازی نیز شاهد فعالیت گسترده ایرانیان است. به این آمار واقعیت دیگری را نیز باید اضافه کرد؛ ایرانیها چند وقت پیش ساخت استیکر غیراخلاقی در تلگرام را آغاز کردند. چنین واقعیت تلخی، نشاندهنده این است که فضای مجازی در ایران حداقل در بسیاری از موارد، به ویژه برای زنان فضایی خشن است؛ این خشونت که مقامات پلیس هر از چندگاهی اخباری مبنیبر سوءاستفاده، بیآبرویی، کلاهبرداری و... درباره آن منتشر میکند لزوما مجازی باقی نمیماند.
از دیگر تهدیدهای درخور توجه در اینترنت، انتشار فزاینده و کنترل نشدنی فیلمها و عکسهایی است که خشونت را منعکس میکنند. از آنجا که رسانه عامل مهمی در یادگیری است، انتشار اینگونه عکسها و فیلمها خشونت را به کاربران اینترنت میآموزد. یادگیری اگر با اجبار و تنبیه نباشد، اثر بهتری روی کودکان میگذارد. کودکان ما از آنچه میبینند بیشتر یاد میگیرند تا آنچه میخوانند و میشنوند؛ پس بیراه نیست اگر بگوییم، امروزه رسانهها به معلمی قدرتمند برای فرزندان ما تبدیل شدهاند که اگر دقت نکنیم، شاید خطری جدی هم برای آنها محسوب شوند. کودکانی که امروز بیملاحظه در فضای مجازی رهایشان کردهایم، شاید فردا در فضای واقعی قربانی یا قربانی کننده باشند. آنچه از خشونت آنلاین برمیآید، فقط بدآموزی نیست، بلکه این خشونت جنبههای گستردهتری دارد. زنان براساس موقعیت و جایگاه آسیبپذیرشان در جامعه، بیشتر در معرض آسیبهای اینترنتی هستند. استفادهکنندگان از اینترنت، از راههای مختلف به زنان حمله میکنند. اعلامیهای که در سال ۱۹۹۳در کمیته زنان، زیر نظر کمیته حقوق بشر منتشر شد، خشونت علیه زنان را اینگونه تعریف میکند: «هرگونه عمل خشونتآمیز، مبنی بر خشونت علیه زنان به واسطه جنسیت که باعث بروز صدمات و آسیبهای جسمی، جنسی و روانی و آزار و تهدید علیه آنها و منجر به محرومیت زنان در اجتماع شود، خشونت تلقی میشود». امروز خشونت اینترنتی علیه زنان، به امری رایج تبدیل شده است. براساس تحقیقات دانشگاه جورجیا درباره «خشونت اینترنتی علیه زنان»، بسیاری از مردان اینترنت را قلمرو خود میدانند و میل به سرکوب زنانی دارند که وارد قلمرو آنها میشوند. این میل در محیطهای واقعی هم در مردان دیده میشود، اما در دنیای واقعی بسیاری از مناسبات به مردان اجازه سرکوبگری نمیدهد؛ در حالیکه ناشناس بودن در دنیای مجازی، راه را برای آزار و اذیت پشت هویتهای مجازی باز میگذارد.
نیمه پنهان خشونت
اثرات روانی خشونتهای مجازی در درازمدت نمود پیدا میکند. حتی شاید به دلیل برداشتهای غلط در جامعه و تصور نادرستی که از بیماری روانی با ترس از «آبروریزی» در میان مردم وجود دارد، افراد هیچگاه از رنجی که روح و روانشان متحمل میشود، سخنی به میان نیاورند. بنابراین اثرات روانی خشونت اینترنتی باری است که معمولا قربانیان، به تنهایی به دوش میکشند. در شرایط کنونی، زنان دسترسی به اینترنت دارند، اما از آنجا که بزرگترین گروه هدف برای خشونتهای اینترنتی محسوب میشوند، از حضور موثر در فضای مجازی باز میمانند. شمار زیادی از آنها هم از خشونتهای اینترنتی غافلاند و ناتوان از ایجاد فضایی امن، با تاسف و درماندگی با این پدیده برخورد میکنند و به دلیل فقدان مقررات حمایتی مجبور به سکوت میشوند. این در حالی است که در مقابل بار اثرات روحی و روانی این نوع خشونت، - ماده ۱۶ قانون جرایم رایانهای در اینباره میگوید: هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند؛ به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به پنج تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.