تأثیر دیپلماسی اقلیمی بر امنیت انرژی
مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت در هفتهنامه اخیر خود به بررسی تحولات انرژی و تغییر اقلیم در ۲۰۲۳ و نقش بارزتری دیپلماسی اقلیمی بر تعادل بین اولویتهای جهانی اقلیم و امنیت انرژی پرداخته است. بهگزارش مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت؛ باتوجهبهاینکه آثار تغییرات اقلیمی زودتر از آنچه بسیاری انتظار داشتند، در جهان نمایان شده است، دیپلماسی اقلیمی در سالهای اخیر بیشتر موردتوجه قرار گرفته است. اینموضوع در تمرکز رسانههای معتبر جهانی بر اجلاس کاپ ۲۷ (COP27) در شرمالشیخ در سال گذشته میلادی مشاهده شد و احتمالاً در مذاکرات اقلیمی سال ۲۰۲۳ در امارات تشدید خواهد شد. اهمیت این گفتوگوها در سال جدید بهطور عمده بهدلیل ارائه گزارش ارزیابی پیشرفت جهانی (GST) در اجرای موافقتنامه پاریس است که نتیجه آن منجر به افزایش فشار برای اقدام قویتر اقلیمی خواهد بود اما ازآنجاکه جهان با بحران انرژی مواجه است، امنیت عرضه انرژی را نیز نمیتوان نادیده گرفت. اینموضوع مهمیست که میزبان کاپ ۲۸، امارات متحده عربی مایل است بر آن تأکید کند. با بررسی پیشرفت اقدامهای اقلیمی تاکنون، فشارها برای اقدامهای جاهطلبانه اقلیمی افزایش خواهد یافت. در رأس دستورکار رسمی برای اجلاس مذاکراتی جهانی اقلیمی در سال ۲۰۲۳ (کاپ ۲۸)، تکمیل فرآیند تدوین نخستین گزارش ارزیابی جهانی پیشرفت در اجرای موافقتنامه پاریس است که در اجلاس کاپ ۲۶ در گلاسکو در سال ۲۰۲۱ آغاز شد. اگرچه جزئیات این ارزیابی هنوز نامشخص است، اما یافتههای کلی آن بعید است که یک شگفتی بزرگ باشد. همانطورکه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در یک کنفرانس مطبوعاتی در پایان سال ۲۰۲۲ گفت: «هدف ۱.۵درجهسانتیگراد در حال نفسنفس زدن است. برنامههای ملی اقلیمی بهطرز تأسف باری بااینهدف تناسب ندارد». اینشرایط فشار را برای تقویت تعهدات اقلیمی و تشدید نبرد دیپلماتیک درباره حذف سوختهای فسیلی که در شرمالشیخ بحثبرانگیز بود، افزایش میدهد. در شرمالشیخ کشورهای تولیدکننده نفت و گاز با کمک برخی کشورهای درحالتوسعه که مخالف حذف سوختهای فسیلی بدون حمایت مالی هستند، موفق شدند مانع تسری تعهد گلاسکو برای کاهش تدریجی مصرف زغالسنگ به تمام سوختهای فسیلی شوند. بااینحال، اینموضوع دوباره در کاپ ۲۸ مطرح خواهد شد و اینبار ممکن است مقاومت در برابر آن دشوارتر باشد. تأمین مالی اقلیمی، مانند همیشه، موضوعی حساس و کلیدی برای پیشرفت در دیگر مسائل در مذاکرات اقلیمی ۲۰۲۳ خواهد بود که شامل تأمین مالی برای صندوق «ضرروزیان» و تعیین هدف جدید برای کمک مالی به کشورهای درحالتوسعه است. این هدفگذاری باید بیش از ۱۰۰میلیارددلار باشد که قبلاً ازسوی کشورهای توسعهیافته تا ۲۰۲۰ وعده داده شده بود اما هنوز بهطورکامل تأمین نشده است، همچنین قرار است درمورد هدف جدیدی برای تأمین مالی سازگاری با اقلیم موافقت شود. جبران انتشار کربن (خرید گواهی انتشار) میتواند ابزاری برای تأمین مالی پروژههای اقلیمی توسط بخش خصوصی در کشورهای درحالتوسعه باشد، اما هنوز باید توافق نهایی درمورد برخی از بخشهای کلیدی ماده ۶ موافقتنامه پاریس حاصل شود که هدف آن تنظیم سازوکار مبادله کربن و اطمینان از اعتبار آن است. اینموضوع نیز یکی از دستورکارهای مهم کاپ ۲۸ خواهد بود. ابتکارات موازی نظیر تعهد جهانی متان، هیدروژن و تأمین مالی نیز در مذاکرات اقلیمی سال ۲۰۲۳ مهم خواهد بود. افزونبر پیشرفت دولتها و صنایع در اجرای تعهد جهانی متان که برای نخستینبار در حاشیه نشست کاپ ۲۶ در گلاسکو رونمایی شد، جهان میتواند پیشرفتهایی را در ابتکارات مالی اقلیمی کلیدی تجربه کند. یکی از این ابتکارات، مشارکتهای گذار انرژی عادلانه بین اقتصادهای توسعهیافته و درحالتوسعه برای تسریع گذار کشورهای درحالتوسعه از سوختهای فسیلیست. اینگونه مشارکتها قبلاً با اندونزی، آفریقای جنوبی و اخیراً ویتنام راهاندازی شدهاند و احتمالاً کشور بعدی، هند خواهد بود، همچنین تلاشهایی برای اصلاح مؤسسههای مالی بینالمللی مانند بانک جهانی درجریان است تا به آنها امکان سرمایهگذاری بیشتر در تلاشهای اقلیمی و جذب سرمایه خصوصی داده شود. اینموارد میتوانند در نشست مالی اقلیمی برنامهریزیشده در پاریس در ژوئن ۲۰۲۳ مطرح و پیگیری شوند. دبیرکل سازمان ملل متحد نیز بهدنبال ایجاد پیمان همبستگی اقلیمی (Climate Solidarity Pact) جدید است که درقالبآن تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانهای تلاش بیشتری برای کاهش انتشار درایندهه درراستای هدف ۱.۵درجهسانتیگراد انجام دهند و قصد دارد در ماه سپتامبر ۲۰۲۳ اجلاس جهانی جاهطلبی اقلیمی را دراینزمینه برگزار کند. سال ۲۰۲۳، سالی تعیینکننده در گذار انرژی برای تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز خاورمیانه خواهد بود. هدف تولیدکنندگان نفت خاورمیانه در اجلاس کاپ ۲۸ همان تأثیریست که توانستند در تصمیمهای اجلاس شرمالشیخ بگذارند، بهطوریکه آنها تلاش بیوقفه رایزنی پشتصحنه را با سونامی از بیانیههای ابتکاری توسعه انرژی کمکربن برای کاهش فعالیتهای ضدسوختهای فسیلی ترکیب کردند تا بر اعتبار سبزبودن خود تأکید کنند اما مشکل ایناستکه این موفقیت از نگاه این جوامع، ممکن است تکرارنشدنی باشد. باتوجهبه تشدید تأثیرات واقعی تغییرات اقلیم، تحمل بینالمللی در برابر چنین تلاشهایی برای حمایت از سوختهای فسیلی درحالکاهش است. بهعلاوه، میزان جاهطلبی پروژههای کمکربن که در سال گذشته رونمایی شد، بهاندازهای نبود که اجرای پروژههای بیشتر را بدون نشاندادن پیشرفت ملموس درباره پروژههای پیشین، بهسادگی قابلاعتماد کند اما تولیدکنندگان خلیجفارس احساس میکنند چارهای جز ادامه اینراه ندارد. واقعیت اینکه نفت ارزانقیمت جوامع منطقه خلیجفارس یعنی آنها ازنظر تئوری قادر خواهند بود به فروش نفت خام خود حتی در سناریوی آخرالزمان پس از گذار انرژی و افت تقاضای جهانی نفت ادامه دهند، اما مسئله اصلی، قیمت نفت است که در هر سناریوی گذار سریع انرژی، در سطح پایینی قرار خواهد گرفت، درحالیکه تولیدکنندگان نفت دقیقاً برای تأمین مالی متنوعسازی صنعت و رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی، به قیمتهای بالای نفت نیاز دارند؛ بنابراین، اینشرایط یک دور باطل را برای آنها ایجاد خواهد کرد. همه نگاهها به امارات متحده عربی، رئیس کاپ ۲۸ است که تلاش دارد جاهطلبی اقلیمی و حمایت از هیدروکربنها را متعادل کند. تردیدی وجود ندارد که ۲۰۲۳ نیز برای امارات متحده عربی سالی مهم خواهد بود. بهعنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت و گاز که از ۳۰ نوامبر میزبان اجلاس کاپ ۲۸ است، اینکشور تحت رصد و نظارت شدید جهانی قرار خواهد گرفت و دولتها، گروههای محیطزیستی و جامعه مدنی، فعالان اقلیمی، صنعت انرژی و دیگر ذینفعان، همگی از نزدیک شاهد مواضع اینکشور و پرداختن به اولویتهای اقلیمی و انرژی خواهند بود. دومین اقتصاد بزرگ جهان عرب از فرصت ماههای آتی استفاده خواهد کرد که نشان دهد ازطریق اجرای پروژهها و ابتکارات در حال برداشتن گامهای جدی و ملموس در پرداختن به بحران جهانی اقلیمی و دستیابی به هدف خالص صفر تا سال ۲۰۵۰ خود است که در اکتبر ۲۰۲۱ آنرا اعلام کرد، اما هدف راهبردی کلیدی نیز احتمالاً براینموضوع استوار است که نشان دهد کربنزدایی سیستم انرژی جهان و تولید سوختهای فسیلی میتواند و درواقع باید برای سالها و احتمالاً دهههای آینده بهطور همزمان وجود داشته باشد تا ازاینطریق امنیت جهانی انرژی تضمین شود. بااینحال، باتوجهبه لزوم فوریت بیشتر برای اقدامهای اقلیمی که دانشمندان هیئت بینالدولی تغییر اقلیم (IPCC) در آخرین گزارش تلفیقی خود در ماه مارس ۲۰۲۳ احتمالاً بر آن تأکید خواهند کرد، دفاع از «گذار تدریجیتر از هیدروکربنها» میتواند در اجلاس کاپ ۲۸ چالشبرانگیز و دشوار باشد، اما این «کاپ راهحلها»، همانطورکه امارات متحده عربی آنرا نامیده است، همچنین فرصتی برای طرح دیدگاه پیشرفت در فناوریهای کمکربن مانند فناوری جذب و ذخیرهسازی کربن و تولید هیدروژن آبی را ارائه میدهد تا تداوم مصرف هیدروکربنها را با انتشار کربن کمتر امکانپذیر کند. شرکتهای بزرگ نفتی اروپا علاقه زیادی به سرمایهگذاری بر هیدروژن سبز و آبی نشان میدهند و تمایل دارند سرمایه بیشتری را به طرحهای گذار انرژی کمکربن اختصاص دهند، اما کمبود پروژههای عملیاتی یا تأمین مالی شده، نشاندهنده این واقعیت است که هیاهوهای تولید هیدروژن اکنون از اقدامهای مؤثر دراینزمینه، پیشی گرفته است. شرکتهای نفتی اروپایی شل، بیپی، توتال، اِنی، اِکوئینور و رِپسول چند پروژه توسعه هیدروژن را درحالاجرا دارند. اکثریت اینطرحها، از طرحهای آزمایشی کوچک داخلی گرفته تا پروژههای عظیم چند گیگاواتی و دارای چند شریک متمرکز بر صادرات، همگی در مراحل اولیه توسعه هستند. بسیاریازآنها سالها تا تصمیمگیری نهایی سرمایهگذاری فاصله دارند و برای پیشرفت نیازمند بودجه عمومی و حمایتهای قانونی هستند. درحالیکه شرکتهای بزرگ نفتی تاحدزیادی درمورد رنگ هیدروژن، حمایت از پروژههای هیدروژن سبز (برق تجدیدپذیر) و آبی (گاز طبیعی بهاضافه فناوری جذب و ذخیره کربن)، در مجموعههای خود کاملاً مرددند، در میان طرحهای درحالاجرای فعلی، تأکید بر هیدروژن سبز است. مسیرهای بالقوه زیادی برای توسعه هیدروژن کمکربن برای کمک به کربنزدایی بخشهای مختلف اقتصاد بهویژه در فرآیندهایی که دشوار میتوان آنها را برقی کرد، وجود دارد. بااینحال، بخش هیدروژن کمکربن تنها بخش کوچکی از ۱۰۰میلیونتن هیدروژن تولیدی کنونی اعم از هیدروژن خاکستری (تولیدشده بااستفادهاز سوختهای فسیلی) را تشکیل میدهد. با وجود چالشهای مهم بازار، شرکتهای بزرگ فرصتهای رشد چندبخشی را در توسعه هیدروژن کمکربن انتظار دارند، ازاینرو، برای پیشبرد پروژههای هیدروژنی خود فراتر از مراحل اولیه فشار وارد خواهند کرد. پروژههای هیدروژن سبز نیاز به گسترش سریع در مقیاس و کاهش هزینههای انرژی تجدیدپذیر و الکترولیز دارند، درحالیکه هیدروژن آبی تحتتأثیر قیمتهای بیثبات گاز طبیعیست. انتقال و تجارت هیدروژن در مرحله اولیه خود قرار دارد و برای اطمینان از رقابتپذیری هیدروژن در مصارف نهایی مانند حملونقل یا صنعت، باید هزینهها بهمیزان قابلتوجهی کاهش یابد. درحالیکه پروژههای توسعه هیدروژن درحالافزایش است، برای توجیه توسعه طرحهای بالقوه، نیاز به تمرکز بر توسعه تقاضا در صنایع سنگین و احتمالاً بخش حملونقل است. بهنظر میرسد اهداف عمدتاً مبهم شرکتهای بزرگ نفت اروپایی برای تولید هیدروژن کمکربن، نشاندهنده عدماطمینان از بازار آن است. شرکت شل میگوید هدف نهایی آن، تبدیلشدن به یک «تولیدکننده هیدروژن در مقیاس بزرگ از انرژیهای تجدیدپذیر» است. شرکت بیپی یکبخش هیدروژن اختصاصی دارد که توسط فیلیپ آربِلائز (Felipe Arbelaez) اداره میشود و قصد دارد «تا سال ۲۰۳۰ بهمیزان ۱۰درصد سهم بازار را در بازارهای هسته هیدروژن کمکربن بهدست آورد» اما این شرکت منظور خود را از «هسته» مشخص نکرده است. شرکت توتال میخواهد تا سال ۲۰۳۰ تمام هیدروژن مورداستفاده در پالایشگاههای اروپایی خود را کربنزدایی کند و جاهطلبی بلندمدت آن ایناستکه «پیشگام تولید انبوه هیدروژن پاک و کمکربن برای تأمین تقاضا برای سوخت هیدروژن بهمحض شروع بازار باشد». برنامه راهبردی شرکتانی ایتالیا طی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ ترکیبی از هیدروژن سبز و آبی با «هدف تولید سالانه چهارمیلیونتن هیدروژن تا ۲۰۵۰» است. شرکت رِپسول اسپانیا بهدنبال ایناستکه «پیشرو بازار» در هیدروژن کمکربن در شبهجزیره ایبری (اسپانیا و پرتغال) و «یک تولیدکننده مرتبط در اروپا» باشد. شرکت نروژی اِکوئینور میگوید: «آماده است با بلوغ بازارها، سرمایهگذاری خود را افزایش دهد». جایگزینی بازارهای موجود برای هیدروژن خاکستری و یافتن راهحل نوآورانه برای صنعت و حملونقل در مسافت طولانی (راههای دور) ازجمله جاده، دریا و هوا، محرکهای اصلی علاقه شرکتهای بزرگ به هیدروژن کمکربن است. شرکت اِکوئینور روی پروژههای هیدروژن آبی در نروژ و آلمان کار میکند تا به کربنزدایی در صنعت فولاد، سیمان و حملونقل سنگین کمک کند. شرکت رِپسول میگوید که پالایشگاهها، تولید آمونیاک و بخشهای فولاد و مواد شیمیایی حوزههای هدف اولیه در شبهجزیره ایبری هستند. شرکتانی پالایشگاهها، همچنین پالایشگاههای زیستی خود را در ایتالیا هدف قرار داده است، اما همچنین بهدنبال استفاده از هیدروژن سبز و آبی در یک نیروگاه گازی ایتالیایی و هیدروژن آبی برای بخش ریلی ایتالیاست. همه شرکتهای بزرگ با پالایشگاههای عملیاتی در اروپا و مناطق دورتر، استفاده از هیدروژن کمکربن را برای جایگزینی هیدروژن خاکستری یا قهوهای تولیدی با گاز طبیعی یا زغالسنگ، در اولویت قرار میدهند.