فعالیت معلمان در فضای مجازی؛ تهدید یا فرصت؟
معلمان، یکی از «عناصر اصلی» سیستم آموزشی بهشمار میروند که میزان یادگیری دانشآموزان و موفقیت نظام آموزشی به توانمندی، دانش و شیوههای یاددهی آنها بستگی دارد. بهگزارش مریم جلوداران (ایرنا)؛ در عصر کنونی که اطلاعات دانشآموزان از دنیای پیرامونی بهدلیل دسترسی به انواع وسایل ارتباطجمعی، اینترنت و فضای مجازی بالا رفته، معلمان نیز باید درک عمیقی از تغییروتحولات داشته باشند تا بتوانند آموختههای خود را بهدرستی به دانشآموزان منتقل کنند.
طی چندسالاخیر و بهویژه پس از شیوع ویروس کرونا که سیستم و رویکرد آموزشی به فضای مجازی کشیده شد؛ تحولی در عرصه تعلیموتربیت ایجاد و تلاش شد که با ابزارهای مختلف که مهمترین آن شبکه «شاد» بود، برای آموزش به دانشآموزان استفاده شود. دراینمیان معلمان نیز تلاش کردند در فضایی خارج از مدرسه، با بهروزکردن دانش و مهارت خود، پابهپای بچهها پیش بروند و از شیوههای نوین برای آموزش استفاده کنند. هرچند اینشیوه همانند هرکار دیگری درابتدا با افتوخیزهای بسیار همراه بود و موجبات نارضایتی دانشآموزان و خانوادهها و افت تحصیلی را بهدنبال داشت اما بهمرور و با کسب تجربه توسط معلمان و همچنین آشنایی بیشتر دانشآموزان بااینشیوه، بهتدریج راه برای تعلیموتربیت ازطریق فضای مجازی هموار شد. البته دراینمیان، معلمان هم برایاینکه از اینعرصه بیانتها دور نمانند همت کردند تا با بهرهگیری از ابزارهای چندرسانهای، مهارتهای خود را درتعاملبا دانشآموزان خارج از فضای کلاس و محیط مدرسه و ازطریق گوشیهای تلفنهمراه، رایانه و لپتاپ افزایش دهند. بهدنبال این دگرگونی در عرصه فراگیری و یاددهی، اینروزها معلمان بسیاری بهصورت فردی و یا گروهی، محتوای کتابهای درسی را در اشکال مختلف و بهصورت جذاب و موردپسند دانشآموزان بااستفادهاز تصویر اعم از ثابت و متحرک، موسیقیهای آموزشی و لحن و بیان مناسب هر گروه سنی به عرصه آموزش آوردهاند و اینشیوه نیز با استقبال بچهها مواجه شده است. البته اینموضوع را نباید ازنظر دور داشت که مزایای بهرهگیری از اینشیوه ازیکسو نصیب معلمان میشود چراکه در کنار کار مدرسه، اقدام به تهیه فیلمهای آموزشی کرده و بهنوعی کسبدرآمد میکنند و ازسویدیگر دانشآموزانی که شاید نتوانند در مدرسه آنگونه که باید و در فرصت محدود مطالب را بیاموزند، از اینبستهها استفاده کنند و از دیگر همکلاسیهای خود عقب نمانند. تحقیقات انجام شده نیز نشان میدهد که معلمان برای موفقیت در آموزش، باید با بهرهگیری از ابزارهای بهروز و طراحی فعالیتهای یادگیری متنوع خارج از فضای مدرسه و ارائه محتوا، روش تدریس خود را بهسمتی سوق دهند که هم متناسب با نیازها و فضای فکری و روحی دانشآموزان باشد و هم مواردی همچون ایجاد فضای مشارکتی و تفکر انتقادی و مهارت گفتوگو را در میان آنان تقویت کنند. با افزایش دسترسی دانشآموزان به وسایل ارتباطی، اینترنت و تلفنهمراه، دیگر تدریس و آموزش بهشیوه سنتی چندان نمیتواند موردقبول آنها قرار گیرد؛ ازاینرو معلمان با علم بهاینموضوع عرصه یاددهی را در بستر فضای مجازی و بهره از فیلمهای آموزشی فراهم کردند، اقدامی که بهمذاق بسیاری از دانشآموزان خوش آمده و اینروزها کمترکسی را میبینید که از اینشرایط بیبهره باشد. استفاده از اینشیوه بهویژه برای دانشآموزان در پایههای آغازین تحصیل و بهرهگیری از موسیقی و فیلم و نقاشیهای رنگارنگ برای فهم بیشتر بچهها بسیار پرکاربرد است چراکه هنوز دانشآموز هنوز از دنیای کودکی فاصله نگرفته و نمیتوان در یک چهارچوب خاص و رسمی و صرفاً با نشاندن او پشت میزتحریر آنهم بیتحرک و گوشدادن به صحبتهای معلم، فرایند یاددهی و یادگیری را پیش برد. برای دیگر گروههای سنی و همچنین داوطلبان ورود به دانشگاهها و مراکز آموزش عالی نیز صرف استفاده از کتاب و مدرسه پاسخگوی حضور آنها در یک رقابت تنگاتنگ آنهم در آزمون سراسری کفایت نمیکند و نیاز به بهرهگرفتن از آموزش ازطریق معلمان برجسته و توانمند در بستر فضای مجازی همان گزینهایست که به بهتر یادگرفتن و آمادگی برای این ماراتن میتواند بهکمک دانشآموزان در پایههای تحصیلی دوره دوم متوسطه بیاید. داوطلبان دراینفضا، جدای از حضور در مدرسه و آموزش بههمانشیوه سنتی، بهموازاتآن از فیلمها و برنامههای آموزشی که توسط معلمان تهیه شده، استفاده میکنند و چهبسا کتابهای الکترونیکی و شرکت در آزمونهای برخط برای آمادگی در کنکور را بیشتر میپسندند. البته حضور فناوریهای مدرن در کلاسهای درس و سامانه آموزش آنلاین نیز بخش دیگری از تغییروتحولات در روند یاددهی و یادگیری را شامل میشود بهگونهایکه دانشآموزان و معلمان اتفاقنظر دارند که استفاده از کتابهای الکترونیکی و ابزارها و فناوری بهروز ضمن جذابکردن آموزش، به یادگیری بهتر و سریعتر بسیار کمک میکند. همه این شواهد بیانگر آناستکه نمیتوان از گستره وسیعی بهنام آموزش در بستر فضای مجازی غفلت کرد اما ذکر ایننکته نیز ضروریست که نباید حضور فعال معلمان در فضای مجازی را با معلم بلاگرها که برای جلبتوجه مخاطبان و افزایش تعداد دنبالکنندهها از دانشآموزان استفاده میکنند، یکی دانست زیرا هریکاز اینموارد از دریچهای دیگر قابلبررسیست. معلم بلاگرها هدفی جز استفاده ابزاری از دانشآموزان بهعنوان نردبانی برای بالارفتن و دیدهشدن در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی ندارند، کودکانی که بدونتوجه به حقوق آنها و صرفاً با یک هیجان کاذب در دام میافتند و شاید بهظاهر کلاس درس و آموزش در فیلمها و ویدئوها بهنمایش گذاشته شود اما هدف، تدریس و یاددهی و یادگیری نیست بلکه اینروش بیشتر وسیلهای برای افزایش مخاطبان و درآمدزاییست. امروزه دانشآموزان بهمحضاینکه در فرایند یادگیری با مشکل و یا نکتهای مواجه شوند تنها با یک جستوجوی ساده در فضای مجازی به انبوهی از اطلاعات دست پیدا میکنند که بخش زیادی از آن توسط معلمان و در قالب کلاسهای آنلاین دراختیار آنها قرار میگیرد، عرصهای که اگر سازوکار مناسبی برای بهرهگیری مناسب از آن تعریف شود، میتواند بهعنوان یکی از ابزار یادگیری کنار مدرسه، کلاس درس و کتابهای درسی، زنجیره آموزش را کامل کند. کارشناسان نظام آموزشی نیز معتقدند که فضای مجازی و استفاده از سکوهای داخلی و نظارت بر آنها میتواند بهعنوان یک بستر در فضای تعلیموتربیت مؤثر باشد و نباید با ایجاد مانع، فرصتسوزی کرد اما درعینحال معلمانی که وارد اینعرصه میشوند نیز لازم است تمام تبعات و الزامات قانونی را بپذیرند و در چهارچوب قوانین اهداف متعالی، آموزش را دنبال کنند. آنها براینباورند که امروز در بحث استفاده از شیوهها و روشهای نوین یاددهی-یادگیری یا بهکارگیری روشهای فناوری هوشمند در فضای مجازی باید به افراد اجازه رقابت بدهیم، زیرا باعث بروز خلاقیت خواهد شد. در حیطه معلمی نمیتوانید یک روش تدریس را تحمیل کنید. شاید برخی بهدلیل خلاقیت و نوآوری بتوانند محتوای خوب در فضای مجازی ارائه دهند چراکه گاه تدریس یک معلم بهقدری جذاب است که مخاطب را با خود همراه میکند. در گذشته اینفضا وجود نداشت و اگر در یک مدرسه گمنام یا شناختهشدهای معلم مبتکری تدریس میکرد، شیوه آموزش او دهانبهدهان میچرخید و خانوادهها بهسراغ آن مدرسه و معلم میرفتند و حتی با او کلاس خصوصی میگرفتند اما اکنون اگر معلمی این توانایی را داشته باشد که در روشهای یاددهی-یادگیری دارای نوآوری باشد یا در تفهیم بیشتر محتوا و مفاهیم کلیدی به دانشآموزان کمک کند و زمینهای برای تعمیق یادگیری و سادهسازی مطالب دشوار کتب درسی فراهم کند، باید از اینمسئله استقبال کرد. ازآنجاکه شورایعالی آموزشوپرورش نیز به ساماندهی تولید محتوای دروس با مسئولیت سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی ورود کرده و مصوبهای مبنیبر نظارت بر محتوای الکترونیک یا کتابهای کمکدرسی نوپدید دارد، میتوان با نظارت دقیق بر اینگونه فعالیتها از فرصت بهدستآمده جهت اعتلای تعلیموتربیت و آموزش فرزندان برای ساختن آینده کشورمان بهره گرفت. اگر بخواهیم ازمنظر دیگر بهاینموضوع نگاه کنیم باید بگوییم که آموزش مجازی در قالب بستههای آموزشی برای آندسته از دانشآموزانی که شرایط برای تحصیل در مدارس غیردولتی یا حضور در کلاسهای خصوصی معلمان باتجربه را ندارند، مفید است؛ زیرا با هزینههای کمتر میتوانند فرایند یادگیری را طی کنند.