چالش اصلی مناطق تشنه و پرآب استفاده بهینه از منابع آب است نه انتقال

وزیر پیشنهادی نیرو می‌گوید: استفاده بهینه ازمنابع آب باید در سرلوحه کار باشد وگرنه نه صِرف انتقال آب مشکل مناطق تشنه را برطرف می‌کند و نه صِرف عدم انتقال آب، مشکلات آب و محیط زیست مناطق پرآب ما را رفع خواهد کرد. به‌گزارش ایرنا، پس از آنکه مجلس شورای اسلامی در جلسه بیست‌و‌نهم مردادماه به «حبیب‌الله بیطرف» به‌عنوان گزینه پیشنهادی دولت دوازدهم برای تصدی وزارت نیرو رای اعتماد نداد، رئیس‌جمهوری دوماه بعد، یعنی در بیست‌و‌نهم مهرماه، «رضا اردکانیان» را برای اخذ رای اعتماد به مجلس معرفی کرد. وی که در دوره‌های ریاست‌جمهوری آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی، مسئولیت‌هایی همچون قائم‌مقامی وزیر نیرو، معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو، معاونت امور آب وزارت نیرو و نیز مدیریت شرکت مدیریت منابع آب ایران را بر عهده داشت، در سال‌های اخیر حوزه فعالیت خود را به سطوح بین‌المللی گسترش داده است. مدیر مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری تحت پوشش یونسکو، مدیر برنامه دهه بین‌المللی آب، سرپرست معاونت دانشگاه سازمان ملل متحد در اروپا، مدیر انستیتوی مدیریت منابع زیست‌محیطی دانشگاه سازمان ملل متحد و همچنین عضویت در هیئت علمی دانشکده علوم زیست‌محیطی دانشگاه فنی «درسدن» آلمان از جمله مسئولیت‌های بین‌المللی اردکانیان در یک دهه اخیر است. اردکانیان که دانش‌آموخته رشته مهندسی عمران از دانشگاه صنعتی شریف (1362) است و مدرک کارشناسی ارشد در رشته مهندسی منابع آب (1372) و دکتری خود را در زمینه مدیریت منابع آب (1376) از دانشگاه مک مستر کانادا گرفته است‎، اکنون بعد از کسب تخصص و تجربه‌های ملی و بین‌المللی، آمده است تا سکان وزارت نیرو را برعهده بگیرد. با توجه به اینکه قرار است فردا (هفتم آبان) جلسه رای اعتماد وزیر نیرو در مجلس شورای اسلامی برگزاری شود، با اردکانیان به گفت‌و‌گو نشستیم تا دیدگاه های وی را در مورد بخش‌هایی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی وزارت نیرو جویا شویم. وی معتقد است وزارت نیرو بیش از گذشته نیازمند یک ارتباط سازمان‌یافته و معنی‌دار با افکار عمومی و مصرف‌کنندگان اصلی است. اردکانیان می‌گوید: بدون درک متقابل و بدون ایجاد مفاهمه، ما قادر نخواهیم بود که با چالش‌ها و مسائل فعلی به شکلی موثر روبه‌رو شویم. متن کامل این گفت و گو را در ادامه می خوانید:
«اقتصاد صنعت آب و برق» یکی از چالش‌های این روزهای وزارت نیرو است؛ به‌طوری‌که فقط در صنعت برق، وزارت نیرو 30هزارمیلیاردتومان به بخش خصوصی بدهکار است؛ از طرف دیگر، این وزارتخانه با انبوهی از پروژه‌های نیمه‌تمام روبروست که بخاطر کمبود منابع مالی، مسکوت مانده است؛ برای این چالش بزرگ چه راهبرد و برنامه‌هایی دارید؟
اردکانیان: من آمده‌ام تا بیش از گذشته به موضوع تامین منابع مالی توجه شود؛ به‌همین‌سبب، به‌جای اینکه در برنامه تقدیمی به نمایندگان مجلس، به اقتصاد آب و برق در زیر فصل این دو حوزه به‌صورت جداگانه بپردازم، یک فصل مجزا را به مدیریت تامین منابع مالی اختصاص داده‌ام. در فصل تامین منابع مالی، سیمای وزارت نیرو در این ارتباط تعریف شده است که فقط در بخش آب و آبفا 717 طرح نیمه‌تمام وجود دارد و برای اتمام این طرح‌ها، 160هزار میلیارد تومان منابع نیاز داریم؛ این درحالیست‌که در قانون بودجه امسال فقط شش‌هزارمیلیاردتومان اعتبار برای آن مصوب شده است. این روند در بخش برق نیز همین‌طور است و مجموع بدهی‌های وزارت نیرو به تولیدکنندگان غیردولتی برق شامل پیمانکاران، تامین‌کنندگان تجهیزات و تولیدکنندگان برق به بیش از 30هزار میلیارد تومان می‌رسد. علاوه بر این، مطالبات تائید شده شرکت‌های زیرمجموعه ارائه‌دهنده خدمات آب و برق از دولت بابت مابه‌التفاوت هزینه‌های تمام‌شده با قیمت‌های تکلیفی فروش، بیش از 24هزارمیلیاردتومان است. این ارقام بسیار درشت است و باید به آنها، نیاز به اعتبار 45هزارمیلیاردتومانی برای احداث نیروگاه‌های جدید و سه‌هزار و 500‌میلیارد‌تومان طرح‌های شبکه انتقال را نیز اضافه کرد. به عقیده من، راهکارهایی برای این شرایط و تامین منابع مالی مورد نیاز وجود دارد، منتهی باید برای استفاده از این راهکارها، هم از ناحیه دولت و هم مجلس و هم افکار عمومی حمایت شویم؛ باید توجه داشته باشیم که آب و برق دو محصولی است که مستقیم با امنیت و آرامش مردم در ارتباط است و اگر بخواهیم این موضوع را برای فردی که تردید دارد ثابت کنیم، امتحان‌کردن آن هزینه بسیار سنگینی خواهد داشت که امیدواریم هیچگاه به آن نقطه نرسیم و وزارت نیرو کماکان قادر باشد خدمات‌رسانی خود را به نحوی مطمئن ادامه دارد. آنچه ما می‌توانیم انجام دهیم و من در برنامه ذکر کرده‌ام، نخست ساماندهی اقتصاد آب و برق با رویکردهایی نظیر افزایش صادرات برق و خدمات فنی مهندسی است؛ دومین راهکار، مدیریت هزینه هاست؛ باید در هزینه‌ها بازنگری داشته باشیم؛ علاوه بر این، تعرفه‌ها را باید براساس برنامه ششم اصلاح کنیم و پیگیر دریافت مابه التفاوت های قیمت تمام شده و فروش تکلیفی آب و برق از دولت باشیم؛ باید بهره‌وری را افزایش و تلفات را کاهش دهیم و همین‌طور از ظرفیت‌های قانونی موجود - مانند برنامه ششم توسعه، قانون حمایت از صنعت برق، قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شهری و روستایی، اساسنامه سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق و قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر - استفاده کنیم. اینها راهکارهای قانونی ماست و البته بحث جذب و جلب سرمایه های خارج از مجموعه دولت - چه داخلی و چه خارجی - جزو سرفصل‌های برنامه است که پس از اخذ رای اعتماد از نمایندگان مردم، به‌صورت تفصیلی در دستور کار قرار خواهد گرفت.
تامین آب شرب کلان‌شهرها، یکی دیگر از چالش‌های سال‌های اخیر است؛ از طرفی برخی کلان‌شهرها با تنش آبی مواجه هستند و از طرف دیگر برخی روش‌های تامین آب شرب از جمله انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر، مخالفت‌هایی را به همراه دارد؛ شما چه برنامه‌ای برای این مسئله وزارت نیرو دارید که بعد از کسب رای اعتماد مجلس در دستور کار قرار خواهید داد؟
اردکانیان: وظیفه قطعی دولت، تامین آب شرب با کیفیت برای شهرها و روستاهاست و این موضوع مورد توجه دولت و مجلس قرار دارد. البته، در کلان‌شهرهایی که با تنش آبی مواجه هستیم، ابتدا باید بررسی کنیم که این تنش آبی ناشی از چه عواملی است و برای رفع همه آن عوامل فکر کنیم؛ در انتها، اگر به این نتیجه رسیدیم که با رعایت و درمان عوامل تنش زا، باز هم برای تامین آب شرب نیاز به تامین آب از طرق دیگر داریم - که یا آب‌شیرین‌کن‌ها یا انتقال از مناطق دیگر است - به آنها خواهیم پرداخت. اگر به عوامل ایجادکننده تنش آبی بی‌توجهی و یا کم‌توجهی کنیم، صِرف انتقال آب کمکی نخواهد کرد؛ بلکه موجب می‌شود در آینده‌ای نه‌چندان دور همان مشکل با ابعاد گسترده‌تری خود را نشان دهد و آن وقت دیگر انتقال هم چاره کار نیست. بحث‌هایی نظیر افزایش بهره‌وری از آب، کاهش تلفات - نه فقط در شبکه‌های آب شهری بلکه در کل شبکه‌هایی که آب را مصرف می‌کنیم به‌ویژه در بخش کشاورزی - موضوع استفاده از پساب‌ها به شکل سالم به‌ویژه در بخش کشاورزی و به‌طور کلی استفاده بهینه از منابع آب موجود راهکارهایی است که مورد توجه قرار خواهد گرفت. به‌طور کلی، استفاده بهینه ازمنابع آب باید در سرلوحه کار باشد والّا صِرف پرداختن به مسئله انتقال، مشکلی را به‌صورت ریشه‌ای حل نخواهد کرد؛ نه صِرف انتقال آب مشکل مناطق تشنه را برطرف می‌کند و نه صِرف عدم انتقال آب، مشکلات آب و فاضلاب و محیط زیست مناطق پر آب ما را رفع خواهد کرد؛ در هر دو بخش این خط فاصله، یک‌سری اقدامات ضروری دیگری است که در زیرفصل حکمرانی خوب تعریف می شود که باید به آنها بپردازیم. اینجاست که می گوییم ما وارد دوره مدیریت تقاضا شده ایم و باید با دقت و وسواس بازنگری جدی در مورد مدیریت منابع آب داشته باشیم؛ اینکه آب‌های موجود را چگونه مصرف می‌کنیم؟ اینکه صنعت ما چگونه توسعه پیدا می‌کند؟ کشاورزی ما کجا و چگونه و با چه الگوی کشت و راندمانی توسعه پیدا می‌کند؟ اینها باعث می‌شود که زندگی ما از حیث مصرف اصلی‌ترین ماده حیات یعنی آب، در شئون مختلف مورد بازنگری قرار گیرد. من سعی کرده‌ام در برنامه پیشنهادی به نمایندگان مجلس، در سرفصل آب و پساب، درحدی که حوصله برنامه بوده به این مسائل اشاره کنم و ان شاء الله در صورت اخذ رای اعتماد، این امور را دنبال خواهم کرد.
در طرح های زیست‌محیطی احیای تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه ارومیه، در صورت اخذ رای اعتماد، چه رویکردی را دنبال خواهید کرد؟
اردکانیان: در فصل آب و پساب برنامه تقدیمی به مجلس، در بخش چالش‌ها به موضوع مشکلات زیست محیطی پیکره‌های آبی و آلودگی منابع آبی کشور اشاره کرده و به مسئله فقدان طرح مصوب آمایش سرزمین و سیاست‌گذاری کلان برای توسعه آب‌محور کشور پرداخته‌ام؛ اصلی‌ترین راهبرد، اولویت‌بخشی به تامین حق‌آبه‌های زیست‌محیطی تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌های کشور و ساماندهی حریم آنهاست. این امر در مرحله نخست مستلزم بررسی دقیق از وضعیت موجود است که در صورت توفیق خدمتگزاری، این کار را هم با بازدید از نزدیک و هم مطالعه و مذاکره لازم، در اسرع وقت انجام خواهم داد و سعی می‌کنم با همکاری لازم با سازمان‌های مسئول به ویژه سازمان حفاظت محیط زیست، اقدامات و راهکارهای در دست انجام را، آنچه ضروری است سرعت بدهیم و آنچه محتاج تجدید نظر است، تجدید نظر کنیم و به آن بپردازیم. این هزینه سنگینی که در ارتباط با مواجه‌شدن با پدیده‌ای تحت عنوان شرایط نامناسب دریاچه ارومیه متحمل می‌شویم، باید درس‌های بسیار ارزنده و کارسازی را به ما بدهد که ما با یادگیری و به‌کارگیری آنها مانع از این شویم که چنین اتفاقی در جای دیگری رخ دهد. این راهبرد در هرجای دنیا و در هر زمینه‌ای به‌کار گرفته شده، منجر به تغییرهای جدی در سیاست‌ها شده است؛ مثلا حادثه نیروگاه چرنوبیل که در بخشی از اروپا رخ داد، موجب تجدید نظری اساسی در سطح قاره اروپا در استفاده از نیروگاه‌های اتمی شد و اکنون موجب حرکتی عملیاتی در جهت کاهش اتکا به نیروگاه‌های اتمی برای تولید برق و اجرای روش‌های جایگزین شده است. بی‌توجهی‌ها و سهل‌انگاری‌ها در موضوع توسعه، خسارت‌هایی را با خود به همراه دارد ولی آنچه می‌تواند هزینه‌های این بی‌توجهی‌ها را قابل تحمل کند، درس‌هایی است که از آن می‌گیرم و توجهی که برای ما حاصل می‌شود؛ در غیر این صورت با تکرار و بی‌توجهی به آن، در مقیاس وسیع‌تری گرفتار خواهیم شد که ممکن است چاره و راه حلی برای آن وجود نداشته باشد.
با وجود ظرفیت‌ها و زمینه‌های لازم برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر تنها حدود 368 مگاوات است؛ رویکرد شما در این ارتباط چیست؟
اردکانیان: توسعه انرژی‌های نو و تجدیدپذیر و استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای طرح‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، جزو راهبردهایی است که در برنامه تقدیمی به نمایندگان مجلس بر آن تاکید کرده‌ام؛ منتهی نکته‌ای که می‌خواهم با افکار عمومی طرح کنم این است که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ما، یک کار تک‌منظوره در تولید برق نیست؛ که البته این هم موضوع مهمی است؛ انرژی‌های پاک هم جزو برنامه‌های دولت و هم جزو تاکیدات جامعه بین‌المللی است، اما از این زاویه می‌توانیم حتی به انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان یک اقدام موثر در جهت اشتغال‌زایی فکر کنیم. انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند در نقاطی که به‌هردلیل امکان ادامه کشاورزی ندارند، جایگزین ابزار تامین معیشت شود؛ همان‌طور که در بسیاری از نقاط جهان این جایگزینی اجرا شده است؛ با بهره‌مندی وسیعی که از انرژی خورشید و روزهای آفتابی داریم، می‌توانیم از انرژی تجدیدپذیر تولید شده در دشت‌ها به عنوان یک معیشت جایگزین بهره‌مند شویم. انرژی‌های تجدید پذیر حتی راهبرد قابل تاملی برای کاهش تبخیر منابع آب مخازن پشت سدها به شمار می‌رود؛ این روش در مقیاس وسیع در دنیا اجرا نشده اما شروع شده است؛ در این روش، پنل‌های خورشیدی می‌توانند درعین حال که برق تولید می‌کنند، اقدام موثری در ایجاد پوشش مناسب برای مخازن دریاچه‌های سدها برای کاهش تبخیر منابع آبی باشند. منتهی همه اینها مشروط بر این است که وزارت نیرو قادر باشد به لحاظ مالی تضمین لازم را برای خرید برق انجام دهد؛ اکنون توجه خوبی به‌ویژه توسط سرمایه‌گذاران خارجی به انرژی‌های تجدیدپذیر شده اما اینها مستلزم منابع پایداری است که ما را قادر کند که این قراردادها را پاسخ دهیم و این تضمین‌ها را فراهم کنیم.