مدیریت قطع یارانه
ناصر بزرگمهر
رئیس کمیته امداد خطاب به آقای رئیسجمهوری فرمودهاند که مسئولیت قطع یارانهها را میپذیرند. ایشان حتی مسئولیت همه فحشها را هم پذیرفتهاند و فرمودهاند بگذارید فحش آنرا بهمن بدهند؛ ضمن اینکه هرکس نیازمند بود، بیاید کمیته امداد، ما بررسی میکنیم.
تعداد مستمریبگیران کمیته امداد سهمیلیون و تعداد یارانهبگیران ۲۴میلیوننفر است. پرداخت 80بار یارانه ماهانه 45هزار و 500تومانی یعنی درمجموع حدود هشتسال گذشته به هرنفر مبلغ حدود سهمیلیون و600هزارتومان پرداخت شده است؛ واقعا اینمبلغ در هشتسال چقدر از مشکلات یکنفر را حل کرده است؟ اما بدون شک هزارانمیلیارد از ثروت ملی را که باید در تولید و زیرساختهای کشور هزینه میشد، بههدر داده است. هدفمندسازی یارانهها در ایران، یکیاز مهمترین بخشها و نمایانترین بخش طرح تحول اقتصادی بود که در اواخر دهه ۱۳۸۰ بهاجرا گذاشته شد و مقرر بود که با حذف تدریجی یارانهها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران نوع یارانهدادن تغییر کند که بخشی ازاینیارانههای حذفشده و بهصورت نقدی به مردم پرداخت و سایر درآمد اینکار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی شود. از هدفمندسازی یارانهها بهعنوان بزرگترین طرح تاریخ اقتصادی ایران نام برده میشد؛ اما بنابر آمار رسمی وزارت امور اقتصاد و دارایی، فاز اول اینطرح، با شکست روبهرو شد و موجب ورود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر شد و هنوز ادامه دارد. درباره اهداف هدفمندکردن یارانهها ایندلایل ذکر میشد: شکلگیری ساختار اقتصادی ایران برمبنای سوخت ارزان که منجر به تولید با کیفیت پائین، عدم توانایی رقابت با دیگران و عدم تلاش برای مصرف بهینه سوخت در ایران و مواد غذایی ارزان که موجب اسراف و سوء مصرف درمیان مردم شده بود. همچنین توصیه بانک جهانی مبنیبر اختصاص یارانه به تولیدکنندگان نیز از دلایل اینامر بوده است. از اثرات مهم اینطرح میتوانست مقابله با تحریمها و ازبینرفتن فاصله طبقاتی و رسیدگی به مستضعفین باشد؛ چراکه در گذشته بیشتر یارانهها را دهکهای بالای جامعه مصرف میکردند. بهبود بازده اقتصادی جامعه و جلوگیریاز افزایش بیرویه مصرف سوخت که در ایران بسیار بالاتر از استانداردهای جهانیست.
قانون هدفمندکردن یارانهها در زمستان ۱۳۸۷ بهصورت لایحه ازسوی دولت نهم ارائه شد و پسازمدتها کشوقوس، با اعمال تغییراتی بهتصویب مجلس رسید. اینلایحه، قسمتیاز طرح تحول اقتصادی بود که دولت احمدینژاد آنرا مطرح کرد. در آذر ۱۳۸۸، با بالاگرفتن اختلاف بین مجلس و دولت درخصوص نحوه دراختیارگرفتن درآمد ناشیاز آزادسازی قیمتها، اینماده به شورای نگهبان ارسال شد و با بررسی آن توسط اینشورا، منابع مالی بهوجود آمده درپی حذف یارانههای اجناس، باید که دراختیار دولت قرار میگرفت. در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۸۹، محمود احمدینژاد باحضور در تلویزیون، آغاز اجرای قانون هدفمندکردن یارانهها را رسما اعلام کرد. او گفت که از صبح روز ۲۸ آذر، حاملهای انرژی، آب و نان در سراسر ایران، با بهای جدید ارائه خواهند شد. مطابق اینقانون، ۱۶قلم کالا و خدمات مشمول حذف یارانه و عرضه بهقیمت بینالمللی شدند. در مدت پنجسال، یارانه کالاهایی چون بنزین، گازوئیل، گاز، نفت، برق، آب، گندم، شکر، برنج، روغن و شیر حذف شده و آنها با قیمت بازارهای منطقه خلیج فارس عرضه میشوند و دولت میتواند ۲۰هزارمیلیاردتومان ازبابت افزایش قیمت، درآمد داشته و دراینبین، نیمیازایندرآمد را برای مقابله با تورم بهصورت نقدی بین مردم توزیع کند. ۳۰درصد ازایندرآمدها نیز به تولیدکنندگان و ۲۰درصد به دولت بهمنظور جبران خسارات ناشیاز افزایش حاملهای سوخت تعلق میگیرد. در بودجه ۱۳۹۱ مقرر شد باتوجهبه نرخ رسمی دلار ۱۲۲۶تومانی، هرچه مازاد درآمد از تفاوت نرخ دلار عاید شود، در صندوق ذخیره ارزی نگهداری شود. ازاین مازاد درآمد ریالی دولت مقرر شد دوهزارمیلیاردتومان برای تامین کسری بودجه و مابقی برای حمایت از تولید و کشاورزی از محل ۳۰درصد سهم تولید در یارانهها اختصاص پیدا کند. تا مهر ۱۳۸۹، فرمهای اطلاعات اقتصادی برای دریافت یارانه نقدی ازسوی ۶۸میلیون و ۴۸۲هزار و ۷۵۸نفر درقالب حدود ۲۰میلیون خانوار تکمیل شد و دراولینمرحله واریز یارانه نقدی بهحساب خانوارها، با پرداخت ۴۰هزار و 500تومان بهازای هرنفر در ماه، درمجموع، چهارهزار و 800میلیاردتومان به حسابها واریز شد. دراینمدت، دولت بخش زیادیاز پرداختهای نقدی را از وزارت نفت و شرکتهای آب و فاضلاب و گاز و بانک مرکزی و فروش ارز تامین کرده است. برخیکارشناسان، اختصاصنیافتن بخش مهمی از منابع هدفمندی یارانهها به بخش تولید را عامل بیاثرسازی یارانهها دانستهاند. ازسوی دیگر، یکسال پساز اجرای اینطرح، برخیبررسیها نشان داد که کاهش مصرف انرژی پساز هدفمندی یارانهها مقطعی بوده و رفتار غلط مصرفی مشترکان دوباره مانند گذشته بازگشت و اثری در مصرف نگذاشت. موضوع یارانهها و قطع آن، حرف تازهای نیست؛ اما اراده تازهای میطلبد تا همانگونه که رئیس کمیته امداد گفته است؛ اینشرایط سخت و پیچیده که میتواند نوعی خودکشی یا زندگی دوباره برای دولت باشد، به مسیر اصلی خود در راه تولید و زیرساختهای کشور برگردد و باخود، شغل و برکت بیاورد.