یادداشت
فرش ایرانی؛ راهی برای رونق صنعت گردشگری
محمد بویری
«فرش دستباف» یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی ایران به‌شمار می‌رود. پیشینه فرش ایرانی، به دوران قبل‌ازمیلاد برمی‌گردد؛ و اوج شکوه این صنعت، از زمان هخامنشی شروع شد. فرش «پازیریک» که قدمتی سه‌هزارساله دارد، منتسب به ایران بوده و از چندین‌سال‌قبل در ایران بافته شده است. امروزه فرش‌هایی از این‌دوره‌ها در موزه‌های بزرگ جهان؛ ازجمله موزه هنرهای زیبای بوستون، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن، موزه لس‌آنجلس، موزه هنرهای کاربردی وین، لوور فرانسه، موزه استکهلم و ... نگهداری می‌شوند. در بِین فرش‌های ایرانی «فرش عشایری، روستایی و شهری» داریم؛ فرش‌های عشایری طبق مفاهیمی که هزاران‌سال در هر منطقه شکل گرفته، بافته می‌شدند. روستایی‌بافت‌ها یک تعداد طرح خاص هستند که استاندارد شده‌اند و نسل‌های مختلف در یک روستا همان فرش را با همان طرح می‌بافند. در فرش شهری، هنر نگارگری و زیبایی‌شناسی متناسب با هر منطقه با قالیبافی تلفیق می‌شود و در هر شهر، یک سبک ریزبافت باب می‌شود؛ مثلاً در سبک اصفهان، کاشی‌کاری‌ها در قالیبافی هم ورود پیدا می‌کنند و هنر آن غنی‌تر می‌شود. اگرچه قالیبافی در ایران یک هنر ملی‌ست و به شهر و نقطه خاصی از کشور محدود نمی‌شود؛ اما برخی شهرهای کشور، به مراکز فرش ایرانی شهرت دارند. تبریز از سال ۱۵۰۰ تا ۱۵۵۰ میلادی، کاشان از سال ۱۵۲۵ تا ۱۶۵۰ میلادی و کرمان از سال ۱۶۰۰ تا ۱۶۵۰ میلادی، به مراکز فرش ایران تبدیل شدند. فرش دستباف به‌عنوان یک هنر و صنعت ملی می‌تواند درصورت توجه بیشتر مسئولان با حذف واسطه‌ها و بیمه‌شدن بافندگان و پرداخت یارانه حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، از رونق مطلوب برخوردار شود؛ درحالی‌که اکنون گره بر گره مشکلات فرش زده می‌شود. در مقطعی، فرش دستباف ایرانی ۵۰درصد از صادرات غیرنفتی ایران را شامل و درآمد صادراتی دومیلیارددلاری را برای کشور به‌ارمغان می‌آورد؛ اکنون وضعیت صادرات فرش ایرانی به‌گونه‌ای شده که از دومیلیارددلار، به درآمد اندکی بالغ‌بر ۷۰میلیون‌دلار رسیده‌ایم که در جایگاه خود می‌تواند بیانگر وضعیت دشوار صادرات فرش ایرانی باشد. از عوامل مؤثر در کاهش صادرات فرش ایرانی می‌توان به وجود «رقبای جدی، تحریم‌های متعدد علیه صادرات، عدم‌ارائه تسهیلات صادراتی به صادرکنندگان (جوایز صادراتی یا وام‌های کم‌بهره)، وضعیت پیمان ارزی، وجود قوانین و مقررات بازدارنده؛ و گرانی مواد اولیه تولید فرش» اشاره کرد. کاهش تولید این فرش‌ها از پنج‌سال‌قبل به‌دلیل عدم‌حمایت از بافندگان داخلی برای حضور مؤثر در بازارهای رقابتی جهانی اتفاق افتاده و این‌روند ادامه دارد. مشکل تولید فرش دستباف ایران، از زمانی شروع شد که کشورهای برخوردار از نیروی کار ارزان؛ ازجمله هند و چین، اقدام به تولید فرش دستباف و بازاریابی برای عرضه این کالاها در سطح جهانی متناسب با انتظارات خریداران کردند. متأسفانه اکثر بافندگان فرش، جزو قشر آسیب‌پذیر جامعه هستند و مشکلات مالی باعث می‌شود به شغل‌های کاذب روی آورند که دراین‌بین، باید دولت، حمایتش را از این قشر بیشتر کند.