تربیت خانوادگی و اقتدار پدران در روم باستان

چنانچه اشاره کردیم قانون و سنت برای پدر خانواده در روم قدیم اختیارات نامحدودی قائل بود، در عین حال به حکم سابقه و عادت به مادر نیز احترام می‌گذاشتند. زندگی فامیلی رنگ و بوی مذهبی داشت و برای دوام خانواده، پدری که فرزند نداشت، اطفال دیگران را به فرزندی می‌پذیرفت. بر اساس معتقدات مذهبی پدر پیشوای دینی و دارای اختیارات نامحدود بود او می‌توانست پرورش اولاد خود را نپذیرد و نوزاد را سر راه بگذارد یا بفروشد، یا بر وفق دلخواه خویش فرزند خود را به مزاوجت مجبور کند. هر گاه زن یا فرزندش مرتکب گناهی می‌شدند می‌توانست آن‌ها را محکوم به اعدام کنند. یکی از رومیان قرن دوم قبل از میلاد به نام «کاتن» (سانسور مشهور) می‌گوید: «شوهر بر زن حاکم است و اختیارانش را حدی نیست، اگر از زن خطائی سر بزند او را جزا دهد، اگر شراب بیاشامد محکومش می‌کند، اگر بی‌ناموسی کند او را می‌کشد»‌ در سنه 186 قبل از میلاد سنا امرداد تمام کسانی که در جشن «باکوس» زیاده از حد عیاشی و بی‌عاری کرده بودند اعدام شوند،‌ مردان گناهکار را فوراً سر بریدند اما  محاکمه زنان و حکم قتل ایشان به رؤسای خانواده واگذار شد. پدران در فعالیت سیاسی پسران خود که موقعیت اجتماعی مهمی داشتند مداخله می‌کردند، چنان که پسر کاسیوس که از طرف عوام به عنوان «تریبون»‌ انتخاب شده بود همین که او را به میل به سلطنت متهم کردند پدرش چون دوره حکومت وی به سر رسید، او را به محکمه خانوادگی احضار و محکوم به اعدامش کرد، امرداد قبلا چوبش زدند بعد سرش را از بدن جدا کردند، پس از آن تمام دارائی او را وقف «سرس»‌ کرد. موقعیت اجتماعی زنان: چنان که اشاره شد، مادر خانواده مطیع شوهر بود و پس از بیوه شدن، پسر بزرگ قیومیت زن را به عهده می‌گرفت به این ترتیب جامعه کهن رومی به بلوغ فکری استقلال اجتماعی زن معتقد نبود، ولی با گذشت زمان و رشد فکری و اجتماعی مردم و تغییر اوضاع اقتصادی، اجتماعی، دوران اسارت زنان رو به پایان نهاد به طوری که سرانجام زن با شوهر در حقوق اجتماعی مساوی گردید. در روم با مادر خانواده بهتر از «آتن»‌سلوک می‌کردند. راست است که خانم رومی مانند زن آتنی قبل از هر چیز باید خانه را اداره کند و کنیزان را به کار وادارد، تا آنجا که او را مناسبت خانه‌داری و ریستن پشم تهنیت می‌گفتند، اما مجبور نبود مانند زنان آتنی در اندرون به سر می‌برد، بالعکس در مجالس مهمانی حاضر می‌شد و با شوهر خود از خانه بیرون می‌آمد، همراه وی در جشن‌ها و محافل تفریحی حضور می‌یافت، در جاه و جلال و اعتبار شوهر خود سهیم بود، در حرکت بر همه مقدم بود حتی کنسول ویساولانش نیز در گذرگاه وی، ایستاده کوچه و راه می‌دادند، تا جایی که «کاتن»‌ بر سبیل مزاج می‌گوید:«همه جا مردان بر زنان حکومت دارند و بر ما که فرمانروای عالم هستیم، زنان حکومت می‌کنند.»عروسی: در روم مانند یونان، ازدواج عبارت بود از وارد کردن دختر به ترک مذهب خانوادگی و قبول آئین شوهر. بنابراین عروسی با انجام نوعی مراسم مذهبی صورت می‌گرفت، پس از تشریفات شیرینی خوران، پسر انگشتری از آهن در انگشت چهارم دست چپ دختری می‌کرد و در روز مبارک و میمونی اعمال مذهبی در منزل دختر صورت می‌گرفت، درها از پرده‌های سفید مستور و با گل و برگ زینت می‌شد، اتاق‌ها را چراغان می‌کردند. پسر و دختر در حضور جمع و رئیس روحانی شیرینی مخصوص تناول می‌کردند. دختر جامه سفید دربرمی‌کرد و تاجی از گل شاه‌پسند بر سر می‌نهاد و تفابی به رنگ ارغوانی به صورت می‌آویخت و با تشریفات و تزئینی خاص به منزل داماد می‌رفت. برای رفع سحر و جادو مشعلی را حرکت می‌دادند. پشت سر عروس وسایل پشم‌ریسی را در سبدی حمل می‌کردند. پس از انجام تشریفات مذهبی، زن کلیدی که علامت «ریاست داخلی خانه» ‌بود به انضمام چند دانه پول طلا به عنوان پیشکش و هدیه از شوهر دریافت می‌کرد، این نوع عروسی مخصوص خواص بود. در نوع دیگری، ظاهرا پسر، دختر را می‌خرید و مقداری سکه با تراز و به والدین زن خویش تسلیم می‌کرد. این مبایعه رسمی بود که از قدیم به یادگار باقی مانده است. فقط در روم مانند امروز، داماد برای عروسی مهریه و کابین معین می‌کرد که در صورت وقوع طلاق به وی تعلق داشت، از تولد نوزاد با مسرت استقبال می‌کردند، برای اعلام این خبر در خانه را با گل می‌آراستند روز نهم تولد پسران و روز هشتم تولد دختران عید تطهیر برپا می‌شد و همه اعضای خانواده در آن شرکت می‌جستند. مسن‌ترین فرد خانواده نوزاد را دربرمی‌گرفت و برای حفاظت از آلام و اسقام آب دهان خود را به پیشانی و لبان او می‌مالیدند، در این روز اسم‌گذاری انجام می‌گرفت. تربیت مقدماتی با مادر بود. طبقات متوسط سعی می‌کردند افرادی تربیت کنند که در ورزش‌های بدنی و فنون سربازی استاد باشند، در فروم نطق کنند و داخل خدمت دولت شوند. در مدارس، معلم خواندن و نوشتن و حساب را نوآموزان می‌آموخت. در مراحل بعد صرف و نحو و سخنان حکمت‌آمیز و موادی چند از قانون را به شاگردی می‌آموختند. تنبیه و چوب زدن بچه‌ها معمول بود، با این حال هرگز رومیان مانند مردم آتن به علوم و صنایع و مسائل فلسفی علاقمند نبودند و ذوق تحصیل و تحقیق نداشتند. جوان رومی در هفده سالگی بالغ می‌شد و از حقوق مدنی بهره‌مند و در وظایف ملی سهیم می‌گشت و جامه مردان یعنی لباس سفید دربرمی‌کرد. بعد از این مراسم همچنان در تحت سلطه پدر باقی بود.نخستین مقاومت زنان در برابر مردان: تیت لیو مورخ معروف می‌گوید:«در آن موقع(یعنی در سال 195ق.م) نه اطاعت قوانین نه حفظ مراسم خانوادگی، نه اراده شوهر پیچک نتوانستند نهار در خانه نگاه دارد، تمام راه‌های فروم را محاصره کردند، زنان،‌ عابرین را نگاه داشته التماس می‌کردند اجازه داده شود مجددا بیراهه و پوشش دیرین خود را برتن کنند» ‌کاتن که در آن موقع کنسول بود خطابه فصیحی بر ضد رفتار ناهنجارها خانم‌های رومی ایراد کرد: «اگر هر یک از ما حقوق و آمریت یک شوهر را نسبت به زنان خود حفظ کرده بودیم، امروز با این اشکالات نمی‌شدیم بعد از آن که در خانه بر فکر ما غلبه یافتند، امروز در ملاء‌عام و در وسط فروم نفوذ ما را پایمال می‌کنند». ولی اعتراضات (و بی‌نتیجه ماند، فردای آن روز زنان به هیات اجتماع حلوی خانه «تربین»‌هائی که مخالف الغاء قانون بودند رفتند و تا از ایشان قول مساعدت و موافقت نگرفتند متفرق نشدند(تیت لیو).