کد خبر:
292420
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۱ سه شنبه ۱۷ آبان -
06:55
ایران؛ چهارراه ترانزیت جهان
«ما چهارراه ارتباطات شرق و غرب و شمال و جنوبیم ... ما یک معبرِ ترانزیتِ بسیار پیشرفته و خوبی می‌توانیم در دنیا باشیم». این جملات بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ۱۱ آبان است که حکایت از تأکید ویژه معظم‌له به ظرفیت ترانزیتی منحصربه‌فرد کشور و ضرورت بیش‌ازپیش توجه مسئولان به این‌مهم است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در روز چهارشنبه گذشته در بیاناتی که در دیدار دانش آموزان درآستانه سیزدهم آبان‌ماه، روز دانش‌آموز و روز ملی مبارزه با استکبار مطرح کردند، به نقاط قوت کشور از جهات مختلف ازجمله موقعیت راهبردی جغرافیایی ایران اشاره کردند و گفتند: «ما چهارراه ارتباطات شرق و غرب و شمال و جنوبیم. شما روی نقشه نگاه کنید، نقشه دنیا را بگذارید نگاه کنید؛ ما در یک نقطه حساس هستیم. شرق و غرب از ما می‌توانند عبور کنند؛ شمال و جنوب هم از ما می‌توانند عبور کنند. ما یک معبرِ ترانزیتِ بسیار پیشرفته و خوبی می‌توانیم در دنیا باشیم. البته احتیاج دارد به خطوط راه‌آهن، خطوط ریلی؛ با جاده نمی‌شود که من راجع به این خطوط ریلی هم باز -این درددل‌ها را با شما جوان‌ها باید بکنیم- مکرر در دولت‌های مختلف راجع به خطوط ریلی من تأکید کرده‌ام؛ (۲۶) متأسفانه کوتاهی شده. البته آن اوایلِ بعد از رحلت امام چرا، یک مقداری کارهای ریلی خوبی انجام شد، [ولی] بعدش دیگر کار درستی انجام نشده و حالا ان‌شاءالله بنا دارند کارهای خوبی را انجام بدهند. ما بایستی ان‌شاءالله دراین‌زمینه رفت‌وآمدها و حمل‌ونقل بتوانیم جایگاه خودمان را پیدا کنیم».
ایران از کشورهایی‌ست که بیشترین همسایگان را دارد. باتوجهبه مرزهای آبی و خاکی، ۱۵ کشور با جمهوری اسلامی ازطریق مرزهای خاکی یا آبی همسایه‌اند که وجود این‌تعداد کشور و نیز دسترسی به سواحل خزر و مرزهای آسیای میانه و قفقاز در شمال و دسترسی گسترده آن به سواحل راهبردی خلیج‌فارس، تنگه هرمز و سواحل مُکران در جنوب، به‌خودی‌خود امتیازات منحصربه‌فردی‌ست که باعث شده ایران در جغرافیای جهان، از موقعیتی بی‌نظیر نسبت به سایر جوامع برخوردار باشد. واقع‌شدن ایران در میانه کمربند اتصالی شرق به غرب به‌عنوان کوتاه‌ترین، امن‌ترین و البته مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه دسترسی حمل‌ونقل و تجارت کالا بین دو نیم‌کره شرق و غرب زمین محسوب می‌شود. اهمیت ایران به‌عنوان شاهراه تجارت جهانی شهرتی چندهزارساله دارد و جاده ابریشم گواهی بر این واقعیت است؛ جاده‌ای که امروز چین به‌عنوان دومین ابرقدرت اقتصادی جهان درتلاش است تا آن‌را در قالب طرحی به‌نام «کمربند-راه» دوباره احیا کند و بدون‌تردید موقعیت و جغرافیای ایران دراین‌طرح تجاری بزرگ را نمی‌تواند نادیده گرفت. موقعیت استراتژیک، ژئوپولتیک و ژئواکونومیک ایران موردتوجه جوامع بزرگ جهان بوده و هست. موقعیت مناسب ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج‌فارس، دریای عمان، دریای مکران، سواحل دریای خزر در سال‌های اخیر موردتوجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان بوده است. اگر بعضی مسیرهای ناتمام ریلی و جاده‌ای ایران تکمیل شود ایران می‌تواند از عبور و ترانزیت کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای خود درآمد سرشاری داشته باشد. راهگذر شمال-جنوب یا کریدور شمال-جنوب که از ایران می‌گذرد یکی از مسیرها راهبردی در نیم‌کره شرقی جهان است. این کریدور یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های ارتباطی‌ست که با ابتکار سه کشور ایران روسیه و هند تأسیس شد و بعد با پذیرفتن 11 کشور دیگر شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان، خود را به‌عنوان مسیری جایگزین و قابل‌اعتماد به‌اثبات رسانده است. این راهگذر، مهم‌ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپاست که درمقایسه‌با مسیرهای سنتی ازنظر مسافت و زمان تا ۴۰درصد کوتاه‌تر و ازنظر هزینه تا ۳۰درصد ارزان‌تر است. کریدور شمال-جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این راهگذر هر‌یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بندرها، جاده‌ها، پایانه و راه‌های ریلی خود می‌پردازند. اتصال ریلی و جاده‌ای آب‌های بین‌المللی و راهبردی خلیج‌فارس، تنگه هرمز و دریان عمان به کشورهای حوزه شمال، آسیای میانه و قفقاز، موهبتی گران‌قیمت و شریان اقتصادی حیاتی برای این‌کشورها و سایر کشورهای جهان برای دسترسی به یکی از آسان‌ترین، امن‌ترین و ارزان‌ترین راه‌های تجارت و صادرات و واردات کالا و انرژی محسوب می‌شود. برخی کشورهای حوزه آسیای میانه به‌دلیل عدم‌دسترسی به آب‌های آزاد، نگاه ویژه به سواحل جنوبی ایران برای جبران این محرومیت جغرافیایی دارند. اواخر خردادماه سال جاری و هم‌زمان با سفر قاسم ژومارت توکایف؛ رئیس‌جمهوری قزاقستان به تهران، قطار باری حامل محموله کانتینری گوگرد مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه؛ مسیری که می‌توان از آن به‌عنوان ریل طلایی اتصال چین به اروپا نیز نام برد، از ترکمنستان وارد ایستگاه راه‌آهن اینچه‌برون در استان گلستان شد و عصر همان‌روز نیز سوت آن در تهران به‌صدا درآمد. این‌مسیر ریلی پتانسیل آن‌را دارد که در آینده، اصلی‌ترین خط اتصال چین-اروپا باشد. یکی از نکات مهم اجرایی‌شدن ترانزیت کالا در مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه این‌است‌که بخشی از کالاها و بارهای کریدور-چین-روسیه-اروپا، به مسیری مناسب‌تر یعنی مسیر چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه و سپس اروپا هدایت می‌شود که این می‌تواند برای ایران دستاوردی بزرگ و فرصتی طلایی برای درزمینه ترانزیت کالا باشد. چین و اروپا به‌دلیل مبادلات و همکاری‌های تجاری روزافزون، نیازمند افزایش مسیرهای امن برای تبادل کالا هستند و ایران یکی از حلقه‌های طلایی اتصال چین به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده کالا در جهان به کشورهای اروپایی و بالعکس خواهد بود. اوایل تیرماه و سه‌روزبعد از ورود قطار کانتیتربر قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به ایران، رسانه‌های چین خبر حرکت نخستین قطار باری بین‌المللی به‌سمت ایران را اعلام کردند؛ یک شریان بین‌المللی جدید که پس از عبور از دریای خزر، وارد ایران و سپس دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه و غرب می‌شود. این قطار از منطقه نینگشیا (چین) رهسپار ایران؛ و ازطریق خاک قزاقستان و عبور محموله تجاری از دریای خزر، بعد از طیِ مسافتی حدود ۸۵۰۰کیلومتر تا حدود ۲۰روزدیگر وارد بندر انزلی شد. چانگ هوا؛ سفیر چین در تهران در سفری که تابستان امسال به استان گیلان داشت، بااشاره‌به جایگاه و نقش مهمی که ایران در جاده ابریشم داشته، گفت: نقش گیلان در کریدور شرق به غرب تعیین‌کننده است درحالی‌که سرمایه‌گذاران و تجار چینی و کشورهای دیگر از ظرفیت‌های بندری این‌استان ناآشنا هستند. به‌گفته سفیر چین؛ سالانه ۱۵هزار قطار از چین به اروپا کالا ترانزیت می‌کنند درحالی‌که این‌رقم در ایران ۱۴۳ قطار است و این اصلاً کافی نیست و باید بتوانیم بیش‌ازپیش دراین‌زمینه را برای ترانزیت کالا از ایران فراهم کنیم. اینکه سالانه ۱۵هزار قطار بین چین اروپا تردد می‌کند، نکته‌ای قابل‌توجه است و ایران این پتانسیل را دارد که بیش‌از‌قبل، به‌عنوان یک مسیر مطلوب ریلی میان چین و بازار غرب موردتوجه قرار گیرد. چین که برای ربودن گوی سبقت از آمریکا و تبدیل به قدرت اول اقتصادی جهان، به افزایش بیش‌ازپیش مبادلات تجاری خود با چهارگوشه جهان نیاز دارد، شدیداً درجست‌وجوی راه‌های مواصلاتی سریع، امن و ارزان است تا ضمن افزایش صادرات خود به اقصی‌نقاط جهان، واردات موردنیازش را نیز از مطلوب‌ترین مسیر ممکن تأمین کند. دسترسی چین به بازارهای اروپا، آمریکا، آفریقا و خاورمیانه، در شرایط کنونی عمدتاً ازطریق دریایی و از مسیر بسیارطولانی اقیانوس هند است. صرف‌‌نظر از دوری، زمان‌بربودن و هزینه‌بربودن این مسافت، چینی‌ها نگرانی امنیت این‌مسیر دریایی نیز هستند زیرا تحولات نه‌چندان خوشایند و قدرت‌نمایی و مداخله‌گری برخی کشورها در گوشه‌وکنار جهان، باعث شده برخی مسیرها در آب‌های بین‌المللی، از امنیت کافی برای عبور مرور کشتی‌های غول‌پیکر برخوردار نباشند. موقعیت جغرافیایی و دسترسی زمینی ازطریق خاک ایران، برای هند، پاکستان و افغانستان نیز جذابیت‌های زیادی دارد و تلاش هند برای توسعه بندر چابهار، تأکید پاکستان و ترکیه بر افزایش فعالیت شبکه ریلی پاکستان-ایران-ترکیه بخشی از دلایل این جذابیت است. به‌باور کارشناسان؛ این خط آهن باتوجهبه اتصال آن به خطوط آهن جوامع اروپایی، رویدادی بسیارمهم در عرصه اقتصادی هر سه کشور به‌شمار می‌رود و به گسترش پیوندهای اقتصادی و دیپلماتیک بین پایتخت‌های این سه کشور کمک خواهد کرد. بازرگانان هر‌سه کشور می‌توانند بااستفاده‌از این خط آهن که اکنون فقط به حمل‌ونقل کالا اختصاص دارد به مبادلات تجاری خود وسعت ببخشند. این‌طرح درواقع بخشی از طرح بزرگ دولت چین تحت‌عنوان یک جاده یک کمربند محسوب می‌شود دولت چین برای توسعه تجارت با این سه کشور و کشورهای اروپایی آن‌را به‌اجرا درآورده است. اکنون‌که زمینه گسترش همکاری‌ها میان ایران و چین به‌واسطه قرارداد همکاری بلندمدت فراهم شده است، فرصتی طلایی برای گسترش، نوسازی و مدرن‌سازی شبکه ریلی باری و مسافری ایران و افزایش اتصال آن به شبکه‌های ریلی بین‌المللی ایجاد شده است و باتوجهبه تأکید مؤکد رهبری بر ضرورت توجه به این‌مهم با هدف بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های بی‌بدیل ایران در حوزه ترانزیت ریلی، دیگر جای تعلل و غفلت از این‌مهم نیست.
محمدرضا منافی/ ایرنا