به بهانهی چالشهای ایران در سازمانهای متکی بر دلار؛
ایران، شاهکلید طلوع توسعهی نوین
سعید شاهدیپور
اخیرا بحثهای چالشی درخصوص لزوم عضویت ایران در سیستمهایی نظیر FATF که زائیدهی کشورهای صاحب نفوذ در صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی باشد در کشور شکل گرفته و موافقان و مخالفان بسیاری را رو در روی یکدیگر قرار داده است و در کل فعالیت با سازمانهای فوقالذکر مستلزم گردن نهادن به شروط آنها نظیر FATF است. بر هیچکس پوشیده نیست، عضویت در اینچنین پیمانها حاکمیت ملی و اقتصادی کشورهای عضو را تحت تاثیر قرار خواهد داد و این ابتدای راه است. قطعا پیمانهای دیگری نیز وجود دارد که بهصورت گامبهگام به متقاضیان افزایش فعالیتهای مبتنی بر دلار تحمیل خواهد شد و کشورها یا باید انزوا را پیشه کنند یا باید به شروط تن دهند که در این صورت ممکن است استقلالشان فدا شود، ولی راه سومی هم وجود دارد.
راه سوم
در گذشته اساس کار بر این بود که هر کشور میتوانست به ازای میزان طلایی که داشت، اسکناس چاپ یا در ازای اسکناس از بانک طلا دریافت کند. اما مشكل زماني بهوجود ميآمد كه در یک زمان مراجعهکنندگان زیادی تقاضای تبدیل اسکناس به طلا میکردند، در نتیجه خزانه تخلیه شده و میزان تورم افزایش مییافت. به عبارتی نرخ طلا، موجب افزایش یا کاهش نرخ ارزهای مختلف میشد. به دلیل مشکلات فراوان این سیستم، همانطور که در مقالهی پیشین با عنوان «بریکس + ایران، ائتلاف برای سونامی پترودلار» ذکر شد حاکمیت دلار بر جهان در جولای 1944 شکل گرفت. در اواخر جنگ جهانی دوم کنفرانس بینالمللی تاریخی در برتنوودز، واقع در نیوهمپشایر برگزار و سیستم برتنوودز ایجاد شد. براین اساس دلار ارز مشترک 42 کشور مشارکتکننده شد. در کنفرانس مذکور برای اجرایی کردن این سیستم دو نهاد جهانی با نامهای صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی ترمیم و توسعهی معروف به بانک جهانی، تاسیس کردند و بدین ترتیب هژمونی آمریکا بهواسطهی مالکیت دلار بر سازمانهای فوق تثبیت و پیرو آن بر کل اقتصاد جهان شد. محدودیتهایی سیستم برتونوودز بعد از جنگ جهانی هویدا شد. رشد اقتصادی کشورهای اروپایی، ژاپن و سایر مناطق و رکود اقتصادی آمریکا در دههی ۱۹۷۰ باعث شد آمریکا حمایت خود را از سیستم برتونوودز بردارد، برابری قیمت دلار و طلا از بین رفت و دلار مبنا قرار گرفت و عضویت کشورهای دیگر در صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی بهواسطهی افزایش سرمایه منجر به قدرتمندتر شدن سازمانهایی شد که تحت تسلط کامل دلار بوده و این منبع عظیم در اختیار آمریکا برای افزایش ثروت و نیز اعمال نفوذ بر دیگر اقتصادهای کوچک و متوسط قرار گرفت. هر عضو اگر بخواهد از امکانات و تسهیلات این سازمانها استفاده کند باید تن به اصلاحاتی بدهد که این سازمانها براساس سیاستهای دلار تدوین میکنند و در نتیجه حاکمیت ملی و استقلال کشورها با تهدید مواجه میشود، از اینرو کمکم کشورها بهفکر ایجاد سازمانهای موازی نظیر بریکس افتادند که در نتیجهی آن دلارزدایی یا پترودلار در حال شکلگیری است. گروه بریکس که مهمترین رقیب گروههایی نظیر گروه 7 تحت تسلط آمریکاست در راستای مقابله با هژمونی دلار بهواسطهی صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی اقدام به تصویب تاسیس بانک توسعه جنوبجنوب که بعدها در زمان تاسیس بانک توسعه نوین نام گرفت، کرد. بانک توسعه نوین در سال 2014 با سرمایهی تاسیس 45 میلیارد دلار با عضویت اعضا گروه بریکس تاسیس شد و پیتر کوئینگ اقتصاددان سابق بانک جهانی پیشبینی کرد که اعضا بریکس اقدام به ایجاد یک واحد پولی مشترک با نامی نظیر بریکسو خواهند کرد که واحد پولی فعالیتهای بانک توسعه نوین خواهد بود. وی در تحلیل خود، سناریویی به رشته تحریر درآورد که براساس آن معتقد است با ظهور بریکسو، بسیاری از شرکتها به این واحد پول روی میآورند و این در حالیست که بخش دیگر همچنان اعتماد خود را به دلار و یورو حفظ خواهند کرد. پیتر کوئینگ معتقد است ارزش بازارهای اقتصادی آمریکا صدها تریلیون دلار است و همین امر میتواند پاشنهی آشیل اقتصاد و دلار آمریکا باشد. بریکس با رسمی شدن واحد پول بریکسو، زیر پای امریکا در بازارهای جهانی را خالی کرده و عملا بزرگترین ضربه را به اقتصاد آن وارد خواهد کرد با گذشت اندک زمانی از ظهور بریکسو بسیاری از بانکها عقبنشینی کرده و عدهی دیگر اقدام به تبدیل واحد پول خود به بریکسو میکنند. پس از اعلام نظریه پیتر کوئینگ وبسایت «ریالیتی چک» با تایید برآورد کوئنینگ، این سناریو را کاملا حقیقی و بسیار محتمل دانست. کوئنینگ میافزاید که پس از اندک زمانی کشورهای ضعیفتر منطقه یورو واحد پول خود را به همان واحد ملی بازمیگردانند. با این عمل و با ملی کردن بانکهایشان، آنها قادر خواهند بود که پول چاپ کنند. لذا، با تقویت اقتصاد داخلی از طریق نظام بانکداری ملی برای تولید و مصرف داخلی شاهد اشتغالزایی و بازگشت اعتماد بهنفس به مردم خود خواهند بود. با ایجاد واحد پولی «بریکسو» برای کشورهای بریکس، فروپاشی اقتصاد جهانی مبتنیبر دلار آمریکا آغاز میشود. پس از مدتی از میان کشورهایی که به واحد پول ملی بازگشتهاند، برخی خواستار ورود به بریکس و یا دستکم استفاده از واحد پولی بریکسو میشوند. از نظر کوئئینگ تا سال 2020، شاهد سلطه بریکسو بر دنیا و تاسی بر این واحد پولی از سوی غالب کشورهای دنیا خواهیم بود. آری، بریکس کار خود را کرده است که این عملگرایی و نتیجه گرفتن بریکس به مدد سیستم اجرایی بانک توسعه نوین خواهد بود. ایران در دورههای متفاوت سرمایهگذاریهای عظیمی در بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول داشته است و همچنین پولهای بیهدفی که در عینحال هدفی مناسب برای تحریمکنندگان آمریکایی بوده را هزینهی خرید اوراق قرضهای در آمریکا کرده است که بهواسطه غرضورزیهای آمریکا نظیر داستان 2میلیارد دلار بلوکه و یا مصادره شده است، درحالیکه میتواند درصدی از این پولها را جهت خرید سهام و سرمایهگذاری در بانک توسعهی نوین استفاده و بهمرور اقدام به دلارزدایی از ارز محوری تبادلات بینالمللی خود کند، همانطور که در پیشبینیهای کوئئینگ مشاهده شد اقدامات بریکسو موجب دلارزدایی و تحقق پدید پترودلار خواهد شد. ولی برخلاف نظریهی کوئئینگ دلار هرگز حذف یا ضعیف نخواهد شد بلکه بانک توسعه نوین، بازوی اجرایی بریکسو بهعنوان واحد پولی مشترک اقتصادهای نوظهور و نمایندهی کشورهایی که طالب استقلال مالی و پول ملی هستند از یکسو و کشورهایی که بر سازمانهایی مانند صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی تسلط دارند، از سوی دیگر به یک توازن در تقسیم قدرت در عرصهی بینالمللی خواهند رسید و اعضا با نفوذِ متکی بر دلار دیگر نمیتوانند بهواسطهی هژمونی دلار کشورها را تحریم یا ساختار مورد علاقهی خود و شروطشان را بر کشورهای دیگر تحمیل و بر رفتارهای ملی و بومی آنها تاثیر گذاشته و آنها را استثمارکنند. پس یاد میگیرند که اگر احترام متقابل نباشد کشورها به سوی بریکسو یا بالعکس کوچ کرده و بهصورت شناور منافع خود را تامین میکنند. ایران نیز میتواند با یک استراتژی مدون خود را وارد بازی کرده و بازیگردان این عرصه شود. حضور ایران در بریکسو فواید بسیاری برای ایران دارد که از آن جمله میتواند رهایی از مشکلاتی که تحریمهای آمریکا بهواسطهی تسلط بر دلار بهوجود آورده و با وجود برجام هنوز گریبانگیر کشور است، باشد. عضویت در بانک توسعه نوین ظرفیت جذب سرمایهگذاری ایمن برای داخل کشور را با استفاده از ظرفیت اعضا بریکس فراهم خواهد آورد و همچنین با توجه به اینکه جمعیت بریکس بیش از 40% جمعیت جهان است بازار بسیار مناسبی برای محصولات بومی ایران و نیز تبادلات تجاری و ایجاد گشایش اقتصادی و جهش کشور در افزایش تولید ناخالص ملی خواهد داشت که بهواسطهی تحریمهای دلار با رکود مواجه شده بود و کشور را از اقتصاد نفتی رهایی خواهد داد.
عضویت در بانک توسعه نوین موجب میشود تا براساس استانداردهای آن، که با شعار حفظ حاکمیت ملی کشورها تاسیس شده است دیگر به شروط پیمانهای اجباری دول تاثیرگذار بر صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی نظیر گروه هفت که ابداع کننده پروتکلهای نظیر FATF هستند، تن نخواهند داد. براساس FATF هر فرد، گروه یا کشوری که در لیست سیاه این گروه قرار گیرد، تحریم شده و از عرصهی اقتصادی بیرون رانده خواهد شد و از این طریق کشورهای با نفوذ تصمیم خود را بر تصمیم حاکمیت کشورهای ضعیفتر تحمیل خواهند کرد و در صورت عدمهمراهی با سیاستهای این گروه در لیست سیاه قرار گرفته و کشورها و سرمایهگذاران خارجی را از سرمایهگذاری در این کشورها دور خواهند ساخت. در آخرین لیست منتشر شده کشورهای ایران و کرهشمالی بهعنوان کشورهای خطرناک شناخته شدهاند. عضویت در بانک توسعهی نوین و ائتلاف با سهامداران این بانک و ایجاد سونامی پترودلار سبب کاهش تهدیدات نظیر FATF شده و چالشهای عضویت در آن مدیریت و رفع خواهد شد. از سوی دیگر عضویت کشوری مانند ایران با قرارگیری در منطقه خاورمیانه و امنیت و ثبات مثالزدنی آن و تاثیراتی که بر کل منطقه دارد، میتواند برگ برندهای برای بریکس و نفوذ بانک توسعهی نوین در خاورمیانه و شمال آفریقا باشد و نفوذ و تثبیت هر قدرت اقتصادی با منطقهای که شاهراه انرژی در دستانش است همانند شاهکلید نفوذ و تسلط آن بر کل جهان خواهد بود پس میتواند عضویت ایران در این گروه به معنای شاهکلید طلوع توسعه نوین باشد. بانک توسعهی نوین که مقرش در شانگهای چین است، اولین دفتر منطقهای آن در آفریقای جنوبی قرار دارد و در صورتیکه سیاستمداران کشور بتوانند با ملاحظات امنیتی فرصت را غنیمت شمرده و با عضویت در بریکس و در نهایت سرمایهگذاری در بانک توسعه نوین دفتر منطقهای بانک در خاورمیانه را در ایران تاسیس و مدیریت مالی بانک در منطقه را در اختیار بگیرند میتوانند قدرت چانهزنی ایران در معاهدات و سازمانهای بینالمللی را افزایش داده و سایه تاثیرات تحریمها را از ایران دور کنند. در صورت تعلل باید منتظر تاسیس این دفتر در عربستان، قطر، امارات یا عمان باشیم.