مسیر پرفرازونشیب «ویندوز»؛ سیستم‌عامل پرچم‌دار «مایکروسافت»

شاید این‌طور به‌نظر برسد سیستم‌عامل ویندوز از ابتدا و همیشه وجود داشته اما این واقعیت ندارد. ویندوز نخستین سیستم‌عامل مایکروسافت نبود. درواقع، پیش‌ازاینکه ویندوز وارد صحنه شود، رایانه‌های شخصی توسط سیستم‌عاملی دیگر به‌نام MS-DOS اجرا می‌شدند. برخلاف حتی نسخه ابتدایی ویندوز، استفاده از MS-DOS بسیار زمان‌بر بود، نیاز به واردکردن دستی دستورات متنی برای انجام هرکاری داشت و امکان اجرای هم‌زمان چند برنامه را نمی‌داد. ویندوز، اقلاً در سال ۱۹۸۵، به‌عنوان سیستم‌عامل کاملاً جدید درنظر گرفته نمی‌شد؛ راه‌حلی بود برای پیچیدگی‌ سیستم‌عاملی مانند MS-DOS. ویندوز ۱٫۰ به‌عنوان رابط کاربری گرافیکی (GUI) طراحی شد که روی MS-DOS قرار گیرد و باعث شود کار با رایانه‌های مبتنی‌بر DOS آسان‌تر شود. دیدن صفحه و کلیک روی یک آیکون برای اجرای برنامه خیلی راحت‌تر از تایپ‌کردن چندین دستور است. البته، ویندوز اولین رابط گرافیکی نبود که برای حل مشکلاتی مثل پیمایش متنی ساخته شده بود. دو شرکت دیگر زودتر وارد این‌حوزه شده بودند: اپل و زیراکس. به‌گفته مجله وایرد؛ اپل در سال ۱۹۸۳ «اولین رایانه تجاری با رابط کاربری گرافیکی» را منتشر کرد؛ دستگاهی که لیسا (Lisa) نام داشت. بااینکه لیسا نخستین رایانه تجاری با رابط گرافیکی بود اما نخستین رایانه دارای رابط کاربری گرافیکی محسوب نمی‌شد. اولین نمونه در سال ۱۹۸۱ توسط زیراکس معرفی شد و نام آن استار Star بود. درحالی‌که مایکروسافت حدود سه یا چهارسال از رقبایش عقب افتاده بود اما توانست نسخه نخست ویندوز را با قیمتی مناسب‌تر از رقبا عرضه کند و این‌موضوع به آن برتری قابل‌توجهی بخشید. همه‌چیز از آن آغاز شد. ویندوز ۱٫۰ در ۱۹۸۵ عرضه شد و به‌عنوان رابط کاربری گرافیکی برای MS-DOS طراحی شده بود. این نسخه باعث شد کاربران مجبور نباشند برای انجام کارهای ساده دستورات متنی بنویسند. آن‌ها می‌توانستند فقط با کلیک‌کردن روی آیکون‌ها و منوها، فایل‌های خود را مرور کنند. در زمان عرضه، قیمت ویندوز ۱٫۰ معادل ۹۹‌دلار بود و بسیاری از کاربران را با منوهای کشویی، آیکون‌ها و پنجره‌های گفت‌وگو آشنا کرد. این نسخه امکان اجرای هم‌زمان چند برنامه و انتقال داده بین برنامه‌ها را فراهم می‌کرد که نخستین‌باری بود که سیستم‌عامل‌های مایکروسافت به چنین امکانی مجهز می‌شدند. نباید فریب ظاهر ساده و ابتدایی ویندوز ۱٫۰ را خورد زیرا شامل چند برنامه ازجمله Windows Write، Windows Paint، ساعت، تقویم، دفتر یادداشت، فایل منیجر، کارت‌فایل، ترمینال و حتی یک بازی به‌نام Reversi نیز بود. تنها با گذشت دوسال (در ۱۹۸۷) مایکروسافت نسخه جدیدی را عرضه کرد که ویندوز ۲٫۰ نام داشت. این نسخه شامل ویژگی‌هایی نظیر امکان هم‌پوشانی پنجره‌ها، تغییر اندازه آن‌ها، میان‌برهای صفحه‌کلید و پشتیبانی از گرافیک VGA بود. نخستین نسخه‌های ویندوزی برنامه‌های Word و Excel نیز با همین نسخه منتشر شدند. نقطه‌عطف بعدی، انتشار ویندوز ۳٫۰ در ۱۹۹۰ بود که به‌طور گسترده به‌عنوان نقطه شروع محبوبیت جهانی ویندوز به‌عنوان سیستم‌عامل دسکتاپ شناخته می‌شود. ویندوز ۳٫۰ از ۲۵۶ رنگ پشتیبانی می‌کرد. مهم‌ترازهمه: امکان «چندوظیفگی برنامه‌های DOS» را فراهم می‌کرد که احتمالاً عامل مهمی در محبوبیت آن بود. دراین‌نسخه برای اولین‌بار از بازی کلاسیک Solitaire رونمایی شد. وقتی به نمادین‌ترین نسخه ویندوز فکر کنید، احتمالاً ۹۵ را به‌یاد ‌آورید؛ زیرا ازنظر زیبایی‌شناسی، تفاوت زیادی با نسخه‌های قبلی ویندوز داشت و لحن آنچه را که از سیستم‌عامل ویندوز انتظار داریم، تعیین کرد. همان‌طورکه از نامش پیداست، ویندوز ۹۵ در سال ۱۹۹۵ منتشر شد. اولین‌نسخه ۳۲‌بیتی ویندوز بود. نسخه‌های قبلی ۱۶‌بیتی بودند. ویژگی‌های جدید زیادی به‌همراه داشت که نهایتاً به‌عنوان ویژگی‌هایی تاریخی شناخته شدند؛ شامل نوار وظیفه، منوی استارت، نام‌های طولانی فایل‌ها و قابلیت‌ plug-and-play می‌شدند. همچنین مرورگر وب مایکروسافت یعنی اینترنت اکسپلورر را معرفی کرد. یکی‌دیگر از ویژگی‌های مهمش این‌بودکه اگرچه هنوز با MS-DOS کار می‌کرد ولی برخلاف نسخه قبلی، نیازی نبود ابتدا رایانه وارد محیط DOS شود. این اولین‌بار بود که ویندوز توانست مستقیم بوت شود. اگر ویندوز ۹۵ اینترنت اکسپلورر را به‌ارمغان آورد، ویندوز ۹۸ تسلط مرورگر وب را بر سیستم‌عامل مایکروسافت تقویت کرد. درواقع، این نسخه از ویندوز نه‌تنها اینترنت اکسپلورر را برای ما به‌ارمغان آورد بلکه مجموعه‌ای از برنامه‌ها و ابزارهای مبتنی‌بر اینترنت دیگر مانند Outlook Express، Microsoft Chat و Web Publishing Wizard را ارائه داد. ویندوز ۲۰۰۰ تمرکز واقعی بر دسترس‌‌پذیری داشت و فهرست بلند ویژگی‌ها مثل StickyKeys (تسهیل تایپ برای معلولان)، تم با کنتراست بالا، Microsoft Magnifier (بزرگ‌نمایی صفحه)، کیبورد روی صفحه و صفحه‌خوان Microsoft Narrator معرفی کرد. ویندوز ۲۰۰۰ رابط کاربری چندزبانه‌ای را ارائه داد که به کاربران امکان می‌داد زبانی را که صفحه‌نمایش آن‌ها با آن مشاهده می‌شود، انتخاب کنند. کاربران می‌توانستند از بین زبان‌های مختلفی ازجمله عربی، ژاپنی و یونانی یکی را انتخاب کنند. می‌رسیم به ME که مخفف «نسخه هزاره» (Millennium Edition) است و به‌دلیل مشکلات فراوانش در نصب و اجرا و ناسازگاری با سخت‌افزار و نرم‌افزار به‌نام مستعار «نسخه اشتباه» (Mistake Edition) نیز شناخته شد. ویندوز XP در سال ۲۰۰۱ منتشر شد و به‌طور گسترده به‌عنوان یکی از بهترین نسخه‌های ویندوز که مایکروسافت ارائه داده، درنظر گرفته می‌شود. دو نسخه اصلی از آن وجود داشت: خانگی برای استفاده شخصی و حرفه‌ای برای استفاده کاری. بخشی از موفقیت XP را می‌توان به ‌این‌ نسبت داد که هم‌زمان با افزایش ناگهانی فروش رایانه‌های شخصی عرضه شد؛ پس برای بسیاری از کاربران جدید، دقیقاً همان‌چیزی بود که روی اولین رایانه آن‌ها ظاهر شد. ویندوز XP تا سال ۲۰۱۴ پشتیبانی شد که نشانگر محبوبیت طولانی‌مدت آن است. «ویستا» یکی‌دیگر از نسخه‌های ویندوز بود که به‌طور گسترده موردانتقاد قرار گرفت. ویستا سال ۲۰۰۷ منتشر شد و از بزرگ‌ترین نکات منفی آن این‌بودکه رابط کاربری جدید آن لزوماً با سخت‌افزارهای قدیمی‌تر یا درایورهای گرافیکی خاص در رایانه‌های شخصی جدیدتر به‌خوبی سازگار نبود. از دیگر انتقادات به آن باید به عملکرد کُند، قیمت بالا، مصرف بیش‌ازحد منابع سیستم اشاره کرد. ویژگی کنترل حساب کاربری (UAC) نیز با نمایش مکرر پیغام‌ها باعث آزار کاربران شد. دوسال‌بعد، مایکروسافت با نسخه‌ای جدید معروف به ویندوز ۷، بازگشت. درمقایسه‌با ویستا، کمی ساده‌تر است و بسیاری از ویژگی‌های نسخه‌های قبلی ویندوز ازجمله ویستا را حذف کرد. ویندوز ۷ با مواردی مانند تشخیص دست خط، عملکرد کلی سریع‌تر، پیش‌نمایش‌های تصویر کوچک تعاملی برای پنجره‌های برنامه‌های کوچک‌شده، نمایش اسلاید دسکتاپ، اینترنت اکسپلورر ۹ و مدیا پلیر ۱۲ ارائه شد. ازنظر بصری، ویندوز ۸ تفاوت اساسی با نسخه‌های قبلی داشت. وقت آن‌است‌که درمورد صفحه شروع پر از کاشی زنده صحبت کنیم. صفحه شروع شامل کاشی‌هایی بود که به‌عنوان کاشی‌های زنده شناخته می‌شدند و به‌عنوان میانبرهای متحرک برنامه عمل می‌کردند و به شما امکان می‌داد برنامه‌های خود را باز کنید و همچنین به‌روزرسانی‌های کوچکی درمورد برنامه‌ها مانند تعداد پیام‌های خوانده‌نشده را نمایش می‌دادند. منوی استارت سنتی حذف شده بود و این صفحه شروع (Start screen) جای آن‌را گرفته بود. البته دسکتاپ سنتی هنوز وجود داشت و برنامه‌ها در آن اجرا می‌شدند. ویندوز ۸ بیشتر روی تبلت‌ها تمرکز داشت و همه از آن راضی نبودند. این ویندوز ویژگی‌های جدیدی مثل ورود با حساب مایکروسافت، پشتیبانی از USB ۳.۰، صفحه قفل جدید و یکپارچگی با Xbox Live داشت. ویندوز ۱۰ در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و بی‌شک محبوب‌ترین نسخه بود. ویندوز ۱۰ از زمان عرضه در ۲۰۱۵، به‌روزرسانی‌های نسبتاً مکرری با نام به‌روزرسانی‌های ویژه دریافت کرده که هر شش‌ماه‌یک‌بار انجام می‌شدند. به‌روزرسانی‌ها همیشه رایگان بودند و در Windows Update دردسترس قرار داشتند. مایکروسافت پشتیبانی رایگان از ویندوز ۱۰؛ ازجمله به‌روزرسانی‌های امنیتی را در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۵ به‌حالت تعلیق درخواهد آورد. درحالی‌که این سیستم‌عامل همچنان کار خواهد کرد اما برابر خطرات امنیتی آسیب‌پذیرتر است. سازمان‌ها و افراد می‌توانند در یک برنامه پولی به‌روزرسانی‌های امنیتی گسترده (ESU) ثبت‌نام کنند تا به‌روزرسانی‌های امنیتی حیاتی و مهم را برای مدت محدود دریافت کنند. ویندوز ۱۱ در اکتبر ۲۰۲۱ معرفی شد و دوران جدیدی برای سیستم‌عامل خود با یک بازنگری بصری و عملکردی قابل‌توجه رقم زد. این نسخه فعلی ویندوز است و به‌تازگی از ویندوز ۱۰ به‌عنوان غالب‌ترین پلتفرم سیستم‌عامل دسکتاپ در جهان پیشی گرفته است. قابل‌توجه‌ترین تغییر معرفی شده در ویندوز ۱۱، رابط کاربری بازطراحی شده شامل منوی استارت و نوار وظیفه در مرکز صفحه بود که با واکنش‌های منفی زیادی روبرو شد و درنهایت مایکروسافت را مجبور به ارائه تنظیمات سریع و تغییر موقعیت آن مطابق با نظر کاربران کرد. درحالی‌که ویندوز ۱۱ با به‌روزرسانی‌های قابل‌توجه سالانه، به تکامل ادامه می‌دهد، صنعت فناوری به‌سمت ویندوز ۱۲ چشم دوخته. اگرچه مایکروسافت همچنان دراین‌مورد سکوت اختیار کرده اما جریان مداوم اطلاعات از افراد داخلی صنعت و حتی اشاراتی از ارائه‌های خود مایکروسافت نشان می‌دهد که نسل بعدی ویندوز بر سه ستون اصلی ساخته خواهد شد: هوش مصنوعی، ادغام عمیق‌تر فضای ابری و طراحی ماژولارتر.