خزر در تب رقابت انرژی!

کشورهای ساحلی خزر با سرعت و فناوری نوین درحال‌بهره‌برداری‌اند و ایران باید با سرمایه‌گذاری و توسعه فوری، سهمش ازاین‌میدان نفتی و گاز را ارتقا دهد. به‌گزارش محمدحسین سیف‌اللهی مقدم (مهر)؛ دریای خزر بزرگ‌ترین منبع بسته آب جهان است که با دارابودن ذخایر قابل‌توجه هیدروکربنی، در کانون توجه پنج کشور ساحلی یعنی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان قرار دارد. این پهنه آبی نه‌تنها به‌لحاظ منابع انرژی بلکه ازمنظر امنیت، حمل‌ونقل و ژئوپلیتیک، اهمیت ویژه‌ای دارد. برآوردها نشان می‌دهد خزر دارای ده‌ها میلیاردبشکه نفت و صدها تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. بخش قابل‌توجهی از این ذخایر در میادین دریایی یا نزدیک به مرزهای آبی مشترک قرار دارد که بهره‌برداری از آن، همواره محل رقابت و تعامل کشورهای ساحلی بوده است. در دهه گذشته، روند برداشت و اکتشاف در کشورهای حاشیه خزر به‌سرعت افزایش یافته. آذربایجان با بهره‌گیری از همکاری شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند BP و SOCAR، پروژه‌های عظیم حفاری دریایی را اجرا کرده و توانسته تولید نفت خود را تا مرز صدهاهزار بشکه در روز تثبیت کند. روسیه نیز بااستفاده‌از توان فنی و تجهیزات پیشرفته، در بخش شمالی خزر ذخایر جدیدی را کشف و وارد مرحله بهره‌برداری کرده است. ترکمنستان بیش‌ازپیش به‌سمت گسترش بخش انرژی دریایی خود حرکت کرده و قراردادهای چندمیلیارددلاری را با شرکت‌های آسیایی و اروپایی منعقد کرده. این‌وضعیت در قزاقستان نیز مشهود است؛ پروژه‌هایی مانند میدان «کاشاگان» به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی تازه‌کشف‌شده جهان، با فناوری‌های پیشرفته توسعه یافته است. دراین‌میان، ایران نیز سهم معینی از ذخایر خزر دارد، اما سرعت توسعه میادین آبی آن، به‌ویژه در بخش شمالی، قابل‌مقایسه با شتاب رقبا نیست. برداشت سریع و پیوسته کشورهای رقیب، معنای اقتصادی روشنی دارد؛ کاهش سهم واقعی ایران از منابع مشترک. در میادین دریایی، هر واحد انرژی که استخراج می‌شود، امکان برداشت آن برای سایر کشورها را از بین می‌برد. این‌امر نه‌تنها درآمدهای ارزی آتی کشور را تهدید می‌کند بلکه مانع توسعه صنایع پایین‌دستی مانند پتروشیمی، پالایشگاهی و فرآوری گاز در شمال ایران می‌شود. وجود منابع انرژی قابل‌توجه در خزر، می‌تواند ایران را در جایگاه صادرکننده به بازارهای اروپایی یا آسیای‌مرکزی قرار دهد؛ اما بدون برنامه توسعه سریع، این‌فرصت به‌راحتی از دست خواهد رفت. علاوه‌بر جنبه اقتصادی، دریای خزر میدان رقابت ژئوپلیتیک است. حضور شرکت‌های اروپایی و آسیایی در پروژه‌های کشورهای دیگر، باعث تثبیت نفوذ سیاسی این بازیگران در منطقه شده است. اگر ایران دراین‌رقابت حضور فعال نداشته باشد، هم در حوزه انرژی و هم در موازنه قدرت منطقه‌ای، موقعیتش تضعیف می‌شود.