نقدی بر روندهای پیچیده و اداریِ نظام بروکراسی

مهرو ذبیحی: قدرتِ نه‌گفتن را از تئاتر آموختم

«مهرو ذبیحی»؛ بازیگر نقش «خانم لیر» در «نامه اداری»، از تجربه همکاری‌ با «آریو راقب‌کیانی»، چالش‌های نقش معلم زبان ساختگی «تایدپه» و پیام‌های پادآرمان‌شهری اثر می‌گوید؛ تجربه‌ای که برایش به تمرینی در ایستادگی، تفکر و نه‌گفتن تبدیل شده است. او درباره روندِ انتخاب‌شدنش برایِ حضور در نمایش «نامه اداری» و نقشِ خود در آن، می‌گوید: «من و آقای راقب‌کیانی، پیش‌ازاین دو همکاری داشتیم: نمایشنامه‌خوانی مهین؛ و نمایشنامه‌خوانی تماس؛ که نویسندگی آن برعهده آقای راقب‌کیانی بود و من، کارگردانی‌اش را انجام دادم. ازاین‌مسیر، با طرز فکر، جهان‌بینی و سبکِ ‌کاری وی آشنا شده بودم و آثارش را دوست داشتم. وقتی متن نمایشنامه (اثرِ «واسلاو هاول») را خواندم، شخصیت خانم لیر برایم یک معلمِ زبان ساختگی بود؛ انسانی‌که برای حفظ جایگاه شغلی‌اش، ناگزیر است این زبان را آموزش و گسترش دهد؛ زبانی که خودِ او نیز آن‌را پذیرفته و به آن ایمان دارد؛ بنابراین، همه تلاشش این‌است‌که آموزشی کامل، دقیق و بی‌نقص ارائه کند». او درباره چالش‌برانگیزترین جنبه این کاراکتر، می‌گوید: «خانم لیر، جهانش را ازطریق زبان می‌سازد. او پدر دانایی‌ست؛ عقل کل، مؤمن به زبان اختراعیِ خود و مُصر بر نظم! هماهنگ‌کردن ریتمِ گفتار و بازی، مدیریتِ عمدی‌بودن هر حرکت؛ و هم‌زمان، نمایش آشفتگیِ درونی او، از چالش‌های اصلی من بود». او درباره آماده‌شدن برای نقش، می‌گوید: «ابتدا درباره واسلاو هاول و زندگی و دیدگاه‌هایش مطالعه کردم. بعد، نمونه‌های واقعی برای چنین شخصیتی را جست‌وجو کردم و از آن‌ها کلاژی ذهنی ساختم. دراین‌مسیر، کشف و شهودِ شخصی‌ام نیز شکل گرفت و آقای راقب‌کیانی، کمک زیادی در دقیق‌تر‌شدنِ این نگاه داشت. ازطرفی، سابقاً مدرس زبان انگلیسی بوده‌ام (البته معلمی مهربان بودم!) و این تجربه، در ساختن نقش بسیار کمکم کرد. نهایتاً خانم لیر شخصیتی‌ست که هرثانیه همراه من بود». او درباره چگونگیِ تعامل با دیگر بازیگران برای‌اینکه داینامیکِ سازمان اداری واقعی‌تر شود، می‌گوید: «در‌این‌گروه، به هم خوب گوش می‌دادیم و هر ایده‌ای که به واقعی‌تر‌شدن روابط سازمانی کمک می‌کرد را مطرح کرده و اتود می‌زدیم. این همدلی و تبادل‌نظر میان تمام اعضای گروه بود». او درباره‌اینکه کارگردان، این نمایش را «کمدی سیاه» و «پادآرمان‌شهری» توصیف کرده؛ او چگونه این تِم‌ها را در بازی‌اش منعکس کرد؟ می‌گوید: «پادآرمان‌شهر، جایی‌ست‌که ظاهراً خوب و آرمانی‌ست؛ اما درواقع، کنترل، نابرابری و فقدان آزادی، در آن موج می‌زند. پیام نمایش نیز باید در قالب طنزی تلخ منتقل می‌شد. تلاش کردم در نقش خانم لیر، به‌عنوان سازنده و معلم زبان تایدپه، ترکیبی از کنترل، نظم، آشفتگیِ درونی، اَکت‌های دقیق، لحن خاص و مهربانی تصنعی را اجرا کنم. رضایت اغراق‌شده او از پاسخ‌هایِ درست شاگردانش و تکرارها در پایانِ اثر، کمدیِ سیاه ‌آن‌را کامل‌تر می‌کرد». او درپاسخ‌به‌اینکه «تایدپه» نماد چیست؟ می‌گوید: «نمادی از ورود یک پدیده یا رویکرد جدید به سازمان یا جامعه است؛ چیزی‌که افراد، بدون تفکر و تقریباً کورکورانه می‌پذیرند و توان مخالفت با آن‌را ندارند». او دراین‌باره‌که آیا این نمایش نقدی بر بوروکراسی واقعی بود؟ می‌گوید: «کاملاً؛ حتی پوستر نمایش هم نماد همین بوروکراسی‌ست. ترکیب اَکت‌ها، دکور، گریم، میزانسن و نوع بیانِ دیالوگ‌ها با هدایت آقای راقب‌کیانی، به‌خوبی چهره بروکراسی و فرمان‌برداری کورکورانه را ارائه می‌کرد». او درپاسخ‌به‌اینکه در تمرینات آیا لحظه یا دیالوگی بود که بارِ عاطفی زیادی برایش داشته باشد؟ می‌گوید: «لیر، انسانی کاملاً فرمان‌بردارِ سیستم بوده و عاطفه برایش معنا نداشت؛ اما جایی‌که با وجود تمام تلاشش، از تنها شاگرد باقی‌مانده نیز ناامید می‌شود و درپایان ناچار می‌شود خودش؛ هم معلم باشد و هم شاگرد و حتی در یادگیریِ زبان جدید، شکست می‌خورد، برایم از لحظات عاطفی و مهم نمایش بود». او درباره تعاملش با دکور و فضای سالن اجرا می‌گوید: «فضای سالن انتظامی، دکور ساده و مکانیکی با رنگ‌های متضاد، ناخودآگاه حس خشکی و رسمی‌بودنِ محیط اداری را منتقل می‌کرد. این‌فضا با اَکت‌ها و گفتار ویژه هر بازیگر، همراه و نقش‌ها باورپذیرتر می‌شد». او درپاسخ‌به‌اینکه از این تجربه نمایشی چه‌چیزی برایش به‌یادگار مانده؟ می‌گوید: «اولین یادگاری، همکاری با آقای راقب‌کیانی و این‌گروهِ دوست‌داشتنی‌ست. از همه اعضا آموخته‌ام و دوستشان دارم. دومین یادگاری، قدرتِ نه‌گفتن و بازیچه‌نشدن است؛ اینکه بتوانم مقابل آنچه به آن ایمان ندارم، بایستم و ابتدا فکر کنم و بعد، بپذیرم یا نپذیرم؛ این‌را هم یاد گرفتم که آنچه من به آن باور دارم، لزوماً باورِ دیگران نیست». او درباره‌اینکه مخاطب پس از دیدن این نمایش چه‌چیزی را باید با خود می‌بُرد؟ می‌گوید: «تمام تلاش گروه این‌بودکه تماشاگر، پیام نمایش را دریافت کند: قدرت نه‌گفتن، توانایی مخالفت با جریان‌های غلط و بازیچه‌نشدن در زندگی. خوشبختانه استقبال و بازخوردهایی که دریافت کردیم، نشان داد مخاطب این پیام را گرفته و این یعنی: رسالتمان را درست انجام داده‌ایم».