شما عاشق کدام سبک ادبی هستید؟ عاشقانه، علمی-تخیلی یا بیوگرافی؟ براساس تحقیقاتی که توسط Studying in Switzerland منتشر شده؛ احتمالاً پاسخ شما برمبنایِ کشوری که در آن زندگی میکنید، متفاوت است؛ مثلاً فانتزی در اروپا محبوبیت بیشتری دارد و ژانر وحشت در آمریکای لاتین پرخوانندهتر است؛ درحالیکه در آسیا، کتابهای شعر هستند که بیشترین محبوبیت را دارند. ترجیح مطالعه، از کشوری به کشور دیگر نیز متفاوت است. ازاینمنظر در قاره اروپا، انگلیسیزبانانِ بریتانیا و ایرلند بهاحتمالزیاد آثار کلاسیک بیشتری را در خانه دارند، نروژیها ظاهراً داستان جنایی را انتخاب میکنند؛ و هلندیزبانان (چه در بلژیک و چه در هلند) به خواندنِ یک تریلر خوب، تمایل دارند. ازآنجاکه صنعت جهانی نشر کتاب در سال 2022 به درآمد 112.5میلیارددلاری رسیده است، ایننوع رصدها برای دانستن اینکه کدام کتاب و نویسنده ممکن است در کشوری خاص شکوفا شود، ارزشمند است. حقایق این پژوهش، حاصل جمعآوری آمار و ارقام تعداد دفعاتیست که هر ژانر کتاب در جوامع مختلف در سراسر جهان (بهزبان انگلیسی و بهزبان مادری) در گوگل جستوجو شده. صرفنظر از نوع کتابی که انتخاب میکنید، واقعیت انکارنشدنی ایناستکه دنیا «بدون کتاب» قطعاً مثل قبل نخواهد بود. این مخلوقات، صدهاسال است ما را سرگرم میکنند، به ما آموزش میدهند و الهام میبخشند؛ بنابراین، شایسته چیزی بیش از مناسبتهایی نمادین مانند «روز جهانی کتاب» هستند؛ کتابها محترماند و باید بهاحترامشان تمامقد ایستاد و کلاه از سر برداشت.
کتاب همچنان بخش مهمی از زندگی ماست و مطالعه برای بسیاری از مردم جهان، سرگرمی محبوب بهشمار میآید. بهطورمیانگین یک فرد با میزان مطالعه معمولی، هرسال 12 تا 13 رمان میخواند؛ و اینکه چگونه مردم چهنوع کتابی را برای خواندن انتخاب میکنند، مدتهاست کنجکاوی محققان را برانگیخته است. درنتیجه، انتشار کتاب، دارای بازار بزرگی در سراسر جهان است و بعضاً سودهایی قابلتوجه را نیز نصیب ناشران میکند. در حوزه ادبیات، ژانرهای متعددی وجود دارد؛ که این تعدد ژانری بهمنظور پاسخگویی به خواستههای متنوعِ مخاطبان مختلف طراحی شده است. برخی از خوانندگان بهسمت شعر کشیده میشوند؛ درحالیکه برخیدیگر به گونه رازآلود یا عاشقانه متمایل هستند؛ اما کدام ژانرهای کتاب، محبوبترین هستند و مردم در سراسر جهان چه میخوانند؟ پاسخ، از کشوری به کشور دیگر، بستگی دارد و متفاوت است.
یافتههای کلیدی
1. کتب عاشقانه، کلاسیک و شعر ازنظر محبوبیت در میان خوانندگان در کل جهان در صدر فهرست قرار دارند.
2. بهاحتمالزیاد کتابهای کلاسیک را بیشتر در خانههای کشورهای انگلیسیزبان پیدا میکنید.
3. کتب ترسناک، محبوبترین ژانر در کشورهای لاتین هستند؛ درحالیکه فانتزی، محبوبترین ژانر در اروپا محسوب میشود.
4. آسیاییها بیش از هر گونه دیگری، در اینترنت برای «کتاب شعر» جستوجو میکنند.
5. رمان هیجانانگیز، در کشورهای هلندیزبان انتخاب اول است؛ درحالیکه خوانندگان نروژی، داستان جنایی را بیش از سایر ژانرها انتخاب میکنند.
عشق در کانون توجه کتابدوستان اقصینقاط جهان
حین مطالعه، چهچیزی شما را بهوجد میآورد و شور مطالعه را بیشتر در شما برمیانگیزد؟ اگر پاسخ شما به حس لذت ناشی از مطالعه کتابهای شعر، کلاسیک یا عاشقانه اشاره دارد؛ باید بگوییم که در گروه خوبی هستید. طبق دادههای ما؛ این سه ژانر ازنظر محبوبیت در میان خوانندگان در سراسر جهان؛ با تسلط و فروش رمانهای فانتزی، کلاسیک، شعر، ماجراجویانه و همه ژانرهای دیگر، در صدر فهرست قرار دارند. ازآنجاییکه پاریس؛ ملقب به شهر عشاق، در فرانسه واقع شده؛ دورازتصور نیست که فرانسویها کتابهای عاشقانه را ترجیح میدهند. البته جدا از زیبایی خیرهکننده و سبک زندگی رمانتیک، برخی از بهترین داستانهای عاشقانه جهان درواقع، از آنجا آمدهاند. همچنین جالب است بدانید که خوانندگان در ونزوئلا کتابهای عاشقانه و ترسناک را تقریباً در یک سطح مطالعه میکنند. برپایه گزارش NPD (یک شرکت تحقیقاتی بازار آمریکایی که در سال 2017 بهعنوان هشتمین شرکت بزرگ تحقیقات بازار در جهان رتبهبندی شد)؛ به داستانهای عاشقانه، باید «ژانر میلیارددلاری» اطلاق شود؛ فروش 47میلیوننسخه از انواع کتب منتشره دراینژانر در سال 2021 که بهنسبت سال قبلش، افزایشی 24درصدی داشت، مهرتائیدی براینمدعاست. کتب سبک رمانس بهقدری مشتریپسندند که هرجا عرضه شوند، بهراحتی بهفروش میرسند: خواربارفروشی، داروخانه، کتابفروشی و حتی فروشگاههای آنلاین. عاشقانه را باید ژانر محبوب مردم فرانسه، مجارستان، ونزوئلا، آفریقای جنوبی، اسپانیا، برزیل، پرتغال، رومانی و یونان خواند.
کشورهای انگلیسیزبان؛ خوره آثار کلاسیک
درحالیکه همه کشورها برای آثار کلاسیک خود، ارزش قائل هستند، دادههای ما نشان میدهد که بهنظر میرسد جوامع انگلیسیزبان واقعاً طوفانی از احترام و اشتیاق به میراث فرهنگیشان نشان میدهند. اینامر بهویژه در «انگلستان»، برجسته است که تعداد زیادی از نویسندگان مطرح جهان؛ که امروزه کلاسیک محسوب میشوند، به آنجا تعلق دارند. ازاینرو، کتابخوانهای انگلیسی، آثار خالقانِ وطنی را ترجیح میدهند. البته وقتی دقیق شویم، زبان انگلیسی و ارزشهای آن تاحدزیادی توسط «شکسپیر» و دیگر نویسندگان کلاسیک شکل گرفته؛ بنابراین، منطقیست که اهالیِ انگلستان نگاه ویژهای به ادبیات کلاسیک خود داشته؛ و به مخلوقات ادبی شکلگرفته در آن آبوخاک که سربلند از دل امتحان زمان بیرون آمدهاند و گاه قدمتی صدهاساله دارند، چنین با احساس قوی و متعصبانه، نظر کنند. حتماً دلیلی وجود دارد که آثاری مانند «غرور و تعصب»، «دیوید کاپرفیلد»، «موبی دیک» و ... چندینقرن پس از اولین نگارششان، هنوز به زیر چاپ میروند؛ آنها همیشه ارزش مطالعه داشتهاند و برای نسل جدیدی از خوانندگان نیز کهنه نخواهند شد. در سوئد، هنگکنگ، استرالیا، ایالاتمتحده، بریتانیا، ایرلند و نیوزلند بیشتر از سایر کشورها آثار کلاسیک خوانده میشود.
محبوبترین ژانرهای کتاب در ایالاتمتحده
طبق این گزارش؛ محبوبترین ژانر در ایالاتمتحده کتابهای کلاسیک هستند؛ و پسازآن، آثار عاشقانه و شعر. تعجبآور است بدانید آثار کلاسیک، در هر ایالت از ایالاتمتحده تقریباً در یک سطح جستوجو میشوند. اگر فیلترهای اضافی را به جستوجو اضافه کنیم، میبینیم که کتابهای عاشقانه و شعر،
اصلیها هستند. ژانرهای دیگر مانند مانگا، داستانهای تاریخی و جنایی، همگی در ردههای میانی بوده و توسط تعداد تقریباً مشابهی از علاقهمندان «سرچ» میشوند. اگر سری به فهرست کتابهای پرفروش نشریه «نیویورکتایمز» بزنید، هرهفته چند عنوان ادبی را خواهید دید که بین دستهای از نویسندگان مشهور ژانر عاشقانه و فانتزی مانند «کالین هوور» (معروف بهخاطر نگارش «ما تمامش میکنیم»)، «مت هیگ» (معروف بهخاطر نگارش «کتابخانه نیمهشب») و «نیتا پروز» (معروف بهخاطر نگارش «خدمتکار») قرار گرفتهاند.
فانتزی؛ ژانر داغِ اروپایی
جای تعجب نیست که بسیاری از اروپاییها از کتب فانتزیِ خوب، لذت میبرند؛ و چهکسی میتواند آنها را سرزنش کند؟ آنها خلق پرجزئیات جهانی متفاوت و رؤیایی که نویسندگان در کتابهایشان میسازند تا خوانندگان، در آن غوطهور شوند را دوست دارند. استفاده از زبانهای اصیل و ابداعی؛ و همچنین ایجاد کشورها و تمدنها و خلق تاریخهای جدید، بهنظر عشاق کتاب در اروپا، بهمثابه فرصتی برای یادگیریست. البته دلیل اصلی محبوبیت این ژانر در اروپا احتمالاً بهایندلیلاستکه ازنظر تاریخی، بیشتر داستانهای فانتزی صرفاً بر مکانهای الهامگرفته از این قاره تمرکز میکنند. آنها در جهانهای خیالی پُر از ماجرا اتفاق میافتند که باعث محبوبیت و جذابیت گسترده آنها برای خوانندگان در هر سنی میشود. اگر به معروفترین و پرمخاطبترین کتابها و سریالهای تمام دوران نگاه کنید، متوجه میشوید که ژانر فانتزی، بر سایر ژانرها غالب است. چند عنوان، محض نمونه عبارتاند از «هابیت»، مجموعه «هری پاتر» و سهگانه «ارباب حلقهها»؛ که همه آنها در اروپا رخ میدهند. اهالیِ جمهوری چک، لهستان، آلمان، ایتالیا، سوئیس، دانمارک، اتریش و روسیه؛ طرفداران پروپاقرص فانتزی هستند.
تریلرهای زنده و سرحالِ هلندی
بهنظر میرسد هلندیها عاشق خواندن داستانهای گیرا و پُر از پیچشها و چرخشهای تکاندهنده خود هستند. کتابهای هیجانانگیز در هلند و بلژیک در بهترین وضعیت ممکن هستند و این ژانر در دو کشور یادشده، از استحکام بالایی برخوردارند. البته اگر اهل ادبیات باشید، خواهید دید که چقدر از این بنیه قوی در اقتباسهای سینمایی؛ بهویژه انواع آبکی هالیوود، تحلیل رفته و توصیه میکنیم که حتماً اول داستانها را در شکل کتابیشان مطالعه کنید تا آنچه میگوییم را درک کنید. یک نمونه از بلاهایی که ایالاتمتحده سر یکی از بهترین رمانهای تریلر هلند آورد، بازسازیِ فیلم The Vanishing بود؛ که از کتابی بهنام The Golden Egg نوشته «تیم کرابه» (ژورنالیست هلندی) اقتباس شده است. ژانر تریلر در ادبیات هلند، مدتهاست که بازار این گونه از کتابها را در جوامع هلندیزبان در سلطه دارد. یکی از قدرتمندترین چهرههای تریلرنویس در ادبیات هلند، «ساسکیا نورت» است که لقب پرفروشترین بانوی ژانر تریلر را دارد و در سال 2013، جایزه Master Prize را برای تغییر بازار رمانهای هیجانانگیز هلند دریافت کرد. بلژیکیها نیز از شیفتگان این ژانر قلمداد میشوند.
مسیر هموار جنایینویسها در جغرافیایِ نوردیک
نظرسنجیها نشان داده است که نروژیها کرم کتاب هستند و علاقهشان به مطالعه تنها به ساعات و روزهای تعطیل منحصر نمیشود. مطالعه، یک سرگرمی محبوب، در تمام ساعات درطولسال است. روایات جنایی که در فضایی تیره و در محیطهای دلخراش و افسردهکننده اسکاندیناوی اتفاق میافتد؛ اصطلاحاً در آنجا به ژانر «نوآر نوردیک» (Nordic Noir) معروف شده؛ و یک داراییِ مهم فرهنگیِ محبوب است که آنها آنرا Påskekrim مینامند (سنتی که نروژیها برآنمبنا؛ درطول تعطیلات «عید پاک» به تماشای سریالهای جنایی میپردازند شبکههای تلویزیونی ملی (مانند NRK) نیز هرسال سریالهای خاصی را انتخاب میکنند که در تعطیلات پخش میشود). اساساً در نروژ، خواندن داستانهای جنایی بهاندازه خوردن شکلات و رفتن به اسکی، رایج است؛ حتی وقتی کتابی برای خواندن ندارند، تلویزیون، پخش انبوهی از فیلمهای جنایی و ترسناک را برای مردم تدارک میبیند.
کاناداییها و آسیاییها؛ و ذوق شعر تاریخی
هند، فیلیپین، آفریقای جنوبی، ترکیه، کانادا، سنگاپور و فنلاند را باید جوامع علاقهمند به شعر نامید. آسیا؛ مرجع برخی از قدیمیترین زبانهای جهان، سنتهای داستانسرایی روحنواز و محل پاگرفتن فرهنگهای مختلف، رؤیای هر هوادار دوآتشه ادبیات در جهان است. از هند گرفته تا سنگاپور، ترکیه، فیلیپین و ... ادبیات آسیایی بهاندازه تنوع فرهنگیِ موجود در آنها، گسترده و متنوع است. وقتیکه صحبت از شعر میشود، کشورهای آسیایی، تاریخی طولانی دارند و مطمئناً شیفته شاعران خود هستند. بررسی دادههای این گزارش نشان میدهد؛ محبوبترین ژانر مطالعه در کشورهای آسیایی، دیوانها و مجموعههای شعر هستند. البته میتوان چنین حدس زد که این، تاحدی ناشی از احساس غرور ملیست که باعث تولد شاعران برجسته و مشهور جهانی مانند «لو یو» (مورخ و شاعر چینی)، «لیپو» (شاعر چینیِ آیین تائو با آثاری پیچیده و خیالانگیز)، «وانگ وی» (شاعر و نقاش چینی) و ... شده است. جالبآنکه کاناداییها نیز با شعر و شاعری اُخت هستند؛ میزان مطالعه آثاری از شاعرانی با شهرت بینالمللی مانند «مارگارت اتوود» و «لئونارد کوهن»، بیشک شعر، محبوبترین ژانر ادبی در کاناداست.
چه خبر از سبک ماجراجویانه؟
کتابهایی در سبک ماجراجویی شاید محبوبترین ژانر اینروزها نباشند؛ اما اینمسئله برای خوانندگان ترکیهای، استرالیایی و کرهای صدق نمیکند. آثار نوشتهشده دراینژانر، بهترین نوع کتابهایی بودهاند که آنها هنگام جستوجو برای سرگرمشدن و مطالعه؛ بهویژه طی پاندمی و قرنطینه انتخاب کردهاند. چراکه نه؟ یک داستان ماجراجویی خوب، ما را به دنیاهایی میکشاند که فقط در جهان کتابها فرصت روبهروشدن با آنها را پیدا میکنیم. یک روایت ماجراجوییِ جذاب، میتواند ما را به قلمرویی برساند که در نبودِ امکانی بهنام ادبیات، هرگز فرصت دیدارش را نمییافتیم. ما به شخصیتها و آنچه برایشان مهم است، اهمیت میدهیم. از خلال این آثار، به مناطقی میرویم که هرگز شاید در انتخابهای ما نبودهاند، توان زیستن در آنجاها را نداشتیم و جسارت رودرروشدن با حوادثی که در روند قصهها رخ میدهد را در خود نمیدیدیم. شاید هم گهگاه طی مطالعه یکی از این قصهها، جرقهای از ماجراجویی را در درون خود کشف میکنیم که از آن غافل بودیم.
همدستیِ فرهنگ لاتین و ژانر وحشت
هیچ جایزهای برای حدسزدن اینکه محبوبترین ژانر کتاب در جوامع لاتین، آثارِ ترسناک هستند، وجود ندارد! آنها برخی از بهترین شیاطین جهان تاریکی را دارند: Llorona (یک روح انتقامجوی اسطورهای اسپانیایی-آمریکایی که گفتهاند در نواحی ساحلی در سوگ فرزندان غرقشدهاش، پرسه میزند)، Cuco (هیولای روحی افسانهای؛ معادل لولوخورخوره که در بسیاری از سرزمینهای اسپانیاییزبان و پرتغالیزبان معروف است) و Chupacabra (موجود افسانهایِ آمریکای جنوبی که اولین گزارشهای مربوط به دیدهشدن آن در پورتوریکو پخش شد. آنرا موجودی میدانند که به احشام اهلی و بهویژه بُز حمله میکند و خون آنها را میمکد). آنها هیولاهای اسطورهای و داستانهای ترسناک بسیاری نیز دارند که برای یکعمر وحشتآفرینی کافی هستند. ارواح در آمریکای لاتین، بسیارمحبوباند؛ حتی آثار نویسندهای مانند «گابریل گارسیا مارکز» نیز پر از ارواح است که وقتی درطول داستان، از آنها صحبت میکند، انگار کاملاً از موضوعی طبیعی حرف میزند. «ادوین پاگان»؛ بنیانگذار سایت Latin Horror که به ادبیات ترسناک در جغرافیای آمریکای لاتین میپردازد؛ در مصاحبهای گفته: «بهشکلی سنتی و دیرپا، همیشه عاشق حکایتهای مربوط به ارواح و قصههای ترسناک و گوتیک بودهایم. آنها در تاروپود شخصیت ما بافته شدهاند». بااینحساب، تکلیف کتابخوانهای ونزوئلا، آرژانتین و مکزیک نیز مشخص شده است.
مصطفی رفعت