کد خبر:
291186
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۰ دوشنبه ۶ دي -
08:23
بررسی کاربرد بادگیرها در معماری امروز؛
جای خالی بادگیر بر بام‌های یزد
مرمت بناهای تاریخی کار ارزشمندی‌ست؛ اما مرمت، تنها زیباسازی نمای بناها نیست، مرمت به‌معنای احیا‌ست؛ کاری‌که برای بسیاری از بناهای تاریخی ازجمله بادگیرها اجرا نشده است. به‌گزارش مهر؛ مخروبه‌شدن بسیاری از بناهای تاریخی ارزشمند در بافت‌های تاریخی استان یزد، بیشتر متوجه خانه‌هایی‌ست که سکنه ندارند و با رها‌شدن به‌مرورزمان ریزش کرده و آوار می‌شوند یا به‌عمد تخریب می‌شوند تا سازه‌ای جدید جایشان را بگیرد یا با ارزش‌افزوده زمین، به‌قیمت مناسب فروخته شود. عکس‌های هوایی ۵۰سال‌اخیر نشان می‌دهد که تعداد بادگیرها در بافت تاریخی یزد بسیارکمتر شده و این نشان می‌دهد که نگهداری این بناها در درجه اهمیت قرار نداشته و تنها ساقه یا ریشه‌هایی از آن‌ها باقی مانده است.
بلااستفاده ماندن بادگیرها؛ حتی در خانه‌های مرمت‌شده
یکی از دلایل تخریب این سازه‌ها، ازبین‌رفتن کارایی آن‌ها حتی در خانه‌های احیا‌شده و تغییر‌کاربری‌یافته است. درشرایطی‌که یزدی‌های قدیم، بااستفاده‌از بادگیر و خانه‌های چهاروجهی، نیازهای سرمایشی و گرمایشی خود را به‌طورطبیعی تأمین می‌کردند، امروز خانه‌های مرمت‌شده و تغییر‌کاربری‌یافته، از وسایل سرمایشی امروزی استفاده می‌کنند که البته در شأن خانه‌های تاریخی نیست. رئیس پیشین دانشکده معماری یزد و یکی از اساتید برجسته معماری که طرح‌های پژوهشی بسیاری درباره بادگیرها نوشته و نمونه آن‌را نیز برای بادگیر خانه رسولیان برای احیای کارایی این سازه سنتی، اجرا کرده است، عقیده دارد که این سازه با راهکارهای علمی در معماری امروزی قابل‌اجرا است چنانچه خودش نیز در منزل مسکونی‌اش این‌طرح را پیاده کرده و مصرف انرژِی را به‌حداقل رسانده است. سید محمدحسین آیت‌اللهی که در سال ۲۰۰۴ طرح پژوهشی درزمینه احیای بادگیر خانه رسولیان، محل فعلی دانشکده معماری دانشگاه یزد ازطریق UNDP یا شبکه توسعه جهانی سازمان ملل متحد ارائه کرده است، گفت: «باتوجه‌به‌اینکه بادگیرهای یزد یکی‌یکی خراب می‌شوند و برخی از مالکان برای‌اینکه بتوانند خانه‌ها را بازسازی کنند، عمدتاً زیر بادگیرها آب می‌اندازند، برای ما دغدغه ایجاد کرد و این دغدغه باعث شد که این‌طرح را تهیه کنم. عکس‌های هوایی نشان می‌دهد که تعداد بادگیرها در گذشته بیشتر بود؛ ولی اکنون نصفه و نیمه خراب شده و از بین رفته‌اند و تنها ساقه یا ریشه آن‌ها باقی مانده است».
اجرای طرح پژوهشی برای احیای بادگیرها
این دکترای معماری افزود: «درنهایت این‌طرح پژوهشی را پذیرفتند که بادگیرهای فعلی چطور احیا شوند؛ چراکه درحال‌حاضر بادگیرها یا درحال‌تخریب هستند یا در خانه‌هایی که مرمت و احیا شده‌اند هم کارایی خود را ندارند، دریچه‌های آن‌ها بسته شده و از مدار خارج شده‌اند». آیت‌اللهی به اجرای این‌طرح پژوهشی برای بادگیر خانه رسولیان دانشکده معماری اشاره کرد و گفت: «راهکارهایی را پیشنهاد، عملیاتی و اجرا کردم و نتایج دما و رطوبت هوا به‌ویژه در فضاهای مرتبط با بادگیر نشان از موفقیت بودن این پژوهش داشت. آزمایش‌های بعدی نشان داد که دمای قبل از اجرای طرح برای استفاده بهینه از بادگیر خانه رسولی‌ها با دمای زمانی‌که بادگیر آن براساس پژوهش انجام‌شده، کارایی یافت از ۴۳درجه به کمتر از ۳۰درجه کاهش یافت و این‌کار برای معماری امروزی نیز کاربرد دارد و می‌توان در خانه‌های امروزی هم برای خانه‌های ویلایی و هم آپارتمان‌ها باتوجه‌به طرح‌هایی که دانشجویان درحال‌پژوهش و بررسی آن‌ها هستند، بادگیر را اجرا کرد». وی افزود: «بعد از ۱۵سال دوباره طرح پژوهشی تعریف کرده و گزارش نهایی را ارائه کردم که خودش منبع علمی معتبر است که با شبیه‌سازی و استدلال منطقی نشان می‌دهد که کارایی بادگیرها باید برگردد و نتیجه کلی اینکه بادگیر شاید نتواند خاصیت بادگیری داشته باشد؛ اما با خاصیت مکش هوا، تهویه‌مطبوع را ایجاد خواهد کرد».
کارایی‌بخشیدن به بادگیرها در معماری امروزی
این دکترای معماری گفت: «شاید سازه فعلی باتوجه‌به بالارفتن درجه حرارت شهرها، افزایش طوفان‌ها و گردوخاک و دردسرهایی که پرندگان در بادگیرها ایجاد می‌کردند، به‌شکل قدیمی کارایی ندارد اما راهکارهای علمی برای رفع این مشکلات وجود دارد». وی ادامه داد: «باتوجه‌به شرایط جوی فعلی درصورتی‌که باد هم وزش نداشته باشد، این بادگیرها می‌توانند نقش بادکش داشته باشند و زمانی‌که باد نمی‌وزد و بدنه بادگیر درطول‌روز گرم می‌شود، گرمای بدنه را ازطریق دریچه‌هایی به بالا هدایت کرده و هوای سرد جایگزین هوای گرم شود و درنهایت بادگیر بازهم کارایی خنک‌کنندگی خود را بازمی‌یابد». وی با‌تأکید‌بر‌اینکه بادگیر را باید با سایر فضاهای مرتبط‌باآن سنجید و موردبررسی قرار داد، گفت: «در گذشته مردم کویر برای فرار از گرما در زیرزمین‌ها زندگی می‌کردند بعد سازه‌های بادگیر ساخته شده و تالار، حوضچه یا دریچه‌هایی در زیر بادگیر ایجاد شد که هرکدام کارایی خود را داشت و هوا را لطیف می‌کرد؛ اما امروز بادگیر تنها جنبه زیبایی پیدا کرده و بسیاری از فضاهای اطراف آن اصلاً کارایی ندارند». وی از اینکه خانه‌های مرمت‌شده درطول‌سال تنها از قسمت زمستانه استفاده می‌کنند و از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی امروزی استفاده کرده و ساختار سنتی بنا را زیرسؤال می‌برند، گلایه کرد.
بادگیر را در خانه خود در بافت جدید شهر یزد اجرا کردم
آیت‌اللهی بابیان‌اینکه طرح بادگیر را در خانه خود در بافت جدید شهر اجرا کرده و شاهد تأثیر آن بر کاهش مصرف انرژِی و لطافت هوا است، گفت: «این‌طرح هزینه اضافی برای ساخت ندارد و حتی باتوجه‌به کاهش هزینه‌های انرژِی در بلندمدت بسیار مقرون‌به‌صرفه است». این استاد معماری اما از باقی‌ماندن طرح‌های بسیاری ازجمله طرح مرمت بادگیرها گلایه کرد و گفت: «همیشه بسیاری از طرح‌ها در حد حرف باقی می‌ماند و من نیز باتوجه‌به این‌رویکرد حتی در دانشکده معماری، زودتر بازنشست شدم چراکه عقیده دارم تا طرحی اجرا نشود و آثار آن ملموس و قابل‌ارزیابی نباشد، حرف‌زدن به‌تنهایی نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت». وی با‌تأکید‌بر‌اینکه دانشجویان بسیاری دراین‌زمینه تزهای مختلفی دارند که باید بررسی و اجرا شوند، گفت: «البته دولت هم باید حمایت کند و ایده‌ها را اجرایی کند، کاری‌که بسیاری از کشورهای خارجی خیلی‌زودتر شروع کرده‌اند؛ درحالی‌که ما بهترین نمونه‌ها را داریم». آیت‌اللهی افزود: «متأسفانه بسیاری از بادگیرها دراثر عدم‌استفاده درحال‌تخریب هستند چراکه کارایی لازم را ندارند و فقط به‌ظاهر زیباسازی شده‌اند؛ به‌همین‌دلیل به‌مرورزمان تخریب می‌شوند؛ چراکه دریچه بسیاری از بادگیرها مسدود شده است. مرمت ظاهری زیبا است اما به‌معنای احیا نیست. زیباسازی ظاهری مشمول بسیاری از بناهای تاریخی‌ست که پوسته بافت تاریخی را زیبا کرده اما در زیر این پوسته اتفاقات تلخی است که عاقبت بناهای تاریخی را تهدید می‌کند و شاید روزی شاهد این باشیم که بادگیرهایی که ظاهراً مرمت شده‌اند، فروبریزند و آواری بر بافت تاریخی فرود آید».