سه دلیل اصلی برای کمبود جهانی کود و مواد غذایی

جنگ اوکراین و روسیه باعث نگرانی‌های جهانی در‌مورد امنیت غذایی شده. آمریکا و برخی کشورهای غربی در‌حالی‌که تحریم‌های فزاینده‌ای را علیه روسیه وضع؛ و این‌کشور را به استفاده از غذا به‌عنوان سلاح متهم کرده‌اند، چین را نیز مورد‌هدف قرار داده‌اند. در‌واقع، چند رسانه آمریکایی دولت چین را به انبار‌کردن بیش از نصف ذرت و گندم جهان متهم کرده‌اند و این‌کار را عامل بروز بحران غذایی دانسته‌اند؛ اما حقیقت آن‌است‌که ناامنی غذایی دنیا مشکلی‌ست که از سال‌ها‌پیش آغاز شده. این مشکل در سال 2022 و تحت‌تأثیر عوامل مختلفی؛ از‌جمله ادامه شیوع کرونا، درگیری‌های ژئوپلیتیک، افزایش قیمت انرژی و شرایط نامساعد آب‌و‌هوایی وخیم‌تر شده. غرب به‌رهبری آمریکا، چین را به انبار‌کردن مواد غذایی متهم کرده و موضوع استفاده از غذا به‌عنوان سلاح را برجسته ساخته تا انگشت اتهام گرانی مواد غذایی و انرژی در جهان را از آمریکا به‌سمت آن‌ها نشانه بگیرد. «فائو» در گزارشی جدید اعلام کرد؛ حدود 2.3‌میلیارد‌نفر در جهان امنیت غذایی ندارند. طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد؛ در «کنگو» 27‌میلیون‌نفر امنیت غذایی ندارند و پیش‌بینی شده وضعیت در‌این‌کشور به‌دلیل درگیری بین گروه شبه‌نظامی M23 و ارتشِ آنجا، بدتر شود. تاکنون هزاران‌نفر به‌دلیل درگیری‌ها در «کنگو» آواره شده‌اند. پاندمیِ کرونا نیز نابرابری بین کشور‌های جهان را افزایش داد. بحران دیگری که به‌گزارش «فائو» امنیت غذایی در جهان را کاهش داد، جنگ اوکراین بود. این‌عوامل، شرایط جوامعی را که پیش‌تر با گرسنگی و بحران غذایی روبه‌رو بودند، وخیم‌تر ساخت. «فائو» در گزارش خود، بر نیاز تولید بیشتر مواد غذاییِ سالم و کاهش قیمت آن در جهان تأکید دارد. جنگ اوکراین، همه‌گیری کرونا و تغییرات اقلیمی، از جمله اصلی‌ترین دلایل به‌خطر‌افتادن امنیت غذایی در جهان است.

از زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه سال 2022، «جنگ» باعث اختلال در حمل‌و‌نقل کود؛ و به‌عبارتی، منبع ضروری مواد مغذی برای محصولات کشاورزی، شده. طبق آمارها؛ «روسیه» بزرگ‌ترین صادرکننده «کود نیتروژن» در جهان است؛ و در صادرات «کود فسفر و پتاسیم» نیز رتبه دوم جهان را دارد. «بلاروس» (متحد روسیه نیز که با تحریم‌های غرب مخالف است) یکی‌دیگر از تولیدکنندگان عمده کود است. علاوه‌بر‌این؛ هر‌دو کشور مجموعاً بیش از 40‌درصدِ صادرات جهانی «پُتاس» (گونه‌ای از نمک تولیدی یا معدنی که حاوی اکسید پتاسیم در فرم محلول در آب است) را به‌خود اختصاص داده‌اند. 10 صادرکننده برتر کود در جهان برمبنای گزارش «سازمان ملل» به‌ترتیب عبارت‌اند از روسیه، چین، کانادا، مراکش، ایالات‌متحده، عربستان، هلند، بلژیک، عمان و قطر؛ که ارزش مادی صادرات روسیه دراین‌مورد 12.5میلیارددلار و ارزش مادی صادرات قطر 2.2میلیارددلار است. مقصد اصلی صادرات کود از روسیه، اقتصادهای بزرگی مانند هند، برزیل، چین و ایالات‌متحده‌اند. با‌این‌حال، بسیاری از جوامع در‌حال‌توسعه؛ از‌جمله مغولستان، هندوراس، کامرون، غنا، سنگال و گواتمالا، برای حداقل یک‌پنجم واردات کودِشان، به روسیه متکی هستند. گفتنی‌ست؛ وقوع جنگ، درعین‌حال تمایلاتی را تشدید کرده که پیش‌تر‌ها نیز به‌عنوان عواملی مجزا عرضه کود را مختل می‌کردند؛ مواردی نظیرِ افزایش احتکار توسط کشورهای بزرگ تولیدکننده مانند چین؛ یا جهش اثرگذار قیمت گاز طبیعی که ماده اولیه اصلی برای تولید «کود» به‌شمار می‌رود.
محاصره بندرهای اوکراین توسط TBSF (ناوگان فعال نیروی دریایی روسیه در دریاهای سیاه، آزوف و مدیترانه)، همراه با تحریم‌های غرب علیه روسیه، تنگناهای زنجیره تأمین جهانی را بدتر کرده و باعث تورم در قیمت مواد غذایی و انرژی در سراسر جهان شده؛ و دلیل عمده این اتفاق این‌است‌که روسیه و اوکراین پیش‌ازاین‌ با‌هم تقریباً یک‌سوم عرضه جهانی گندم را تشکیل می‌دادند؛ یکی از محصولات پرمصرف سالانه در جهان که برای تهیه انواع غذا مانند نان و ماکارونی استفاده می‌شود. علاوه‌بر‌این؛ اوکراین صادرکننده عمده ذرت، جو، روغن‌های آفتابگردان و کلزاست. نتیجه محاصره این‌بوده‌که صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین، از شش‌میلیون‌تن به دو‌میلیون‌تن در ماه کاهش یافته؛ هرچند پس از دوماه مذاکره، دو کشور قراردادی را برای بازگشایی بندرهای دریای سیاه اوکراین ‌جهت صادرات غلات امضا کردند که این، امیدها را برای کاهش بحران بین‌المللی غذایی افزایش داده است. پنج نام اول در لیست تولیدکنندگان غلاتِ جهان به‌ترتیب عبارت‌اند از ایالات‌متحده، روسیه و اکراین (باهم)، آرژانتین، اتحادیه اروپا، برزیل؛ که رده اول ‌فهرست، صادراتی 93میلیون‌تنی داشته و رده پنجم، رقم 44میلیون‌تن را ثبت کرده است.
براساس گزارش UN؛ علاوه‌بر جنگ در اوکراین، عواملی مانند همه‌گیری کووید-19 و تغییرات آب‌و‌هوایی منجر به گرسنگی حدودِ یک‌میلیارد‌نفر در سال گذشته شد. صنعت تولید نوشیدنی‌های الکلی فرانسه در سال 2021 کمترین‌میزان برداشت محصول اولیه خود را از سال 1957 تجربه کرد و به‌دلیل افزایش روزافزون دما و شرایط اقلیمی شدید، فروشی دومیلیارد‌دلاری را از دست داد. خشک‌سالی و سیل همچنین در ماه‌های اخیر، محصولات کشاورزی آمریکای لاتین، آمریکای شمالی و هند را از بین برد. در بازه زمانی آوریل 2020 تا دسامبر 2021، پس از خشک‌سالی و سرمازدگی که محصولات کشاورزی در برزیل را نابود کرد، قیمت «قهوه» 70‌درصد افزایش یافت! در‌مواجهه‌با بحران‌های متعدد، «بانک جهانی» اخیراً حمایت مالی تا سقف 30‌میلیارد‌دلار از پروژه‌های موجود و حتی جدید درزمینه‌ کشاورزی، تغذیه، حفاظت اجتماعی، آب و آبیاری را اعلام کرده است.

مصطفی رفعت