چه‌کسی مسئول زباله‌های فضایی‌ست؟

ظواهر امر نشان می‌دهد که بشر، پس از آلوده‌کردن سیاره خود، اکنون مشغول ‌آلوده‌کردن فضاست. هزاران‌قطعه «زباله» از ماهواره‌های خراب، تقویت‌کننده‌های موشکی و آزمایش‌های تسلیحاتی که درطول‌سال‌ها به فضا پرتاب کرده‌ایم، در مدار زمین گیر کرده‌اند و درهم‌ریختگی ایجاد می‌کنند که نه‌تنها می‌تواند به ماهواره‌های فعالی که برای نظارت بر زمین نیاز داریم، سقوط کند؛ بلکه می‌تواند باعث ورود انتشار مواد شیمیایی مضر در اتمسفر شوند که در هنگام ورود مجدد می‌سوزند، لایه اوزون را تخریب؛ و مشکلاتی را برای پرتاب‌های آینده و اکتشافات فضایی ایجاد می‌کنند. همان‌طورکه نمودار ما نشان می‌دهد؛ عمده زباله‌های فضایی از سه کشور می‌آیند: روسیه، ایالات‌متحده و چین. نوامبر قبل، روسیه یکی از ماهواره‌های قدیمی خود را بااستفاده‌از یک سلاح ضدِماهواره (ASAT) منفجر کرد و هزاران‌قطعه زباله را به مدار فرستاد که خطر برخورد احتمالی با ایستگاه فضایی بین‌المللی را درپی داشت. «بنیاد جهان امن» (SWF) تخمین می‌زند که تاکنون حداقل 16 آزمایش تسلیحات ASAT ایجاد زباله انجام شده است که بیشترین آسیب احتمالی آن توسط چین در سال 2007 بوده؛ زیرا این‌کشور یکی از ماهواره‌های خود را ساقط و حدود 3000‌قطعه زباله ایجاد کرد! بااین‌حال، این ایالات‌متحده بود که اولین آزمایش ASAT را در دهه 1950 انجام داد و به‌ادعای Data Center Dynamics؛ حداقل سه آزمایش ASAT برای ایجاد زباله انجام داده است: دومورد در اواسط دهه 1980 و یکی در سال 2008. طبق گزارش «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» OECD؛ حذف فعال زباله‌ها با چندین «چالش فنی، ژئوپلیتیکی و اقتصادی» مواجه است. ساخت و راه‌اندازی وسایل‌نقلیه زباله‌جمع‌کن فضایی، گران است و اگر اشتباه شود، خطر خلق آلودگی‌های بیشتر هست. علاوه‌براین؛ تحلیلگران OECD توضیح می‌دهند: «بازیابی زباله‌ها می‌تواند شامل به‌اشتراک‌گذاشتن داده‌های بالقوه حساس درمورد طراحی زباله باشد که شامل امنیت ملی، سیاست خارجی، مالکیت معنوی و ... است؛ بنابراین، کشورها به‌طور واقع‌بینانه باید به پاک‌سازیِ آلودگی‌هایی که شخصاً ایجاد کرده‌اند، بپردازند؛ یا نهایتاً پاک‌سازیِ بقایای تجهیزات متحدان نظامیِ نزدیک». باوجوداین، تعدادی از مأموریت‌های فضایی در چندسال‌آینده برنامه‌ریزی شده‌اند؛ ازجمله مأموریت ClearSpace-1 آژانس فضایی اروپا و مأموریت ژاپنی بازرگانی حذف ضایعات (CRD2). به‌گفته OECD؛ راه‌حل‌های ممکنی که روی آن‌ها کار می‌شود، شامل لیزرهای فضایی یا زمینی برای کنارزدن اجسام به خارج‌ازمسیر و امکان ایجاد اتمسفر مصنوعی برای انحراف مدار آن است. تحلیلگران این سازمان نتیجه می‌گیرند: «گذشته از همه موانع قانونی و نیز فناوری و اقتصادی؛ این رویکردها به توانایی بسیار دقیق‌تر آگاهی از موقعیت فضایی و ردیابی فضایی نسبت به امروز بستگی دارد». بدیهی‌ست که مسئله زباله‌های فضایی به‌زودی باید حل شود؛ زیرا شرکت‌هایی مانند «بوئینگ» و «اسپیس ایکس» قصد دارند حدود 65000 فضاپیما را به مدار پایین زمین پرتاب کنند و احتمال برخوردها و زباله‌های بیشتر در آینده را افزایش دهند. تعداد قطعات بزرگ معلق در فضا ناشی از خرابی‌های راکت‌ها و سایر تجهیزات ارسالی توسط کشورهای مختلف را دراین‌اینفوگرافیک مشاهده می‌کنید. 

مصطفی رفعت