خوشبختی همچنان «خریدنی» نیست!

جست‌وجوی «خوشبختی» همیشه درطول‌تاریخ، یکی از دغدغه‌های بشر بوده است. البته نوع بشر معمولاً فقط به‌ اندازه‌گیری شادی خود بسنده نمی‌کند؛ بلکه شادی خود را دررابطه‌با افراد اطرافش و حتی سایر مردم در سراسر جهان نیز می‌سنجد. «گزارش سالانه جهانی شادی» (WHR) که از داده‌های یک نظرسنجی جهانی برای گزارش نحوه ارزیابی مردم از زندگی خود، در حدود 150 کشور استفاده می‌کند، این‌فرصت را دراختیار ما می‌گذارد تا این‌کار را انجام دهیم. عواملی که به «شادی» (و خوشبختی) کمک می‌کنند، به‌اندازه میلیاردها انسانی‌که تحت‌تأثیر آن‌ها قرار می‌گیرند، ذهنی و خاص‌اند؛ اما دراین‌بین چند عامل مشترک نیز وجود دارند که درطول‌زمان طنین‌انداز و اثرگذار بوده‌اند: «خانواده»، «عشق»، «هدف» و «ثروت». اگرچه اندازه‌گیری سه فاکتور اول، دشوار است؛ اما مورد آخری را می‌توان به‌روشی مبتنی‌بر داده تجزیه‌وتحلیل کرد. بااین‌حساب، باید بپرسیم که اساساً آیا پول واقعاً «خوشبختی» می‌آورد؟ برای یک سنجش آماری؛ به داده‌های
Credit Suisse نگاه کردیم که میانگین ثروت هر بزرگ‌سال را در جوامع مختلف در کل جهان نشان می‌دهد. ازاین‌منظر و درحالی‌که نتایج به‌طورقطعی به «ثروت» به‌عنوان محرکِ «خوشبختی» اشاره نمی‌کند؛ اما یک همبستگی قوی در بررسی‌ها نمود دارد؛ به‌این‌شکل‌که کلاً فقیرترین کشورهای جهان، کمترین امتیاز شادی (متعاقباً خوشبختی) را دارند و ثروتمندترین کشورهای جهان، شادترین هستند. طبق این نگاه؛ اولین کشور در فهرست شادترین‌ها «فنلاند» با امتیاز 7.8 است؛ درحالی‌که متوسط ثروت به‌ازای هر فرد بزرگ‌سال فنلاندی معادل 73.775دلار است و بعدازآن، «دانمارک» و «ایسلند» قرار می‌گیرند.

مشاهدات منطقه‌ای و سطح کشور
درحالی‌که بسیاری کشورها از ‌روندی آشکار پیروی می‌کنند: «ثروت بیشتر» مساوی‌ست با «شادی بیشتر»؛ اما تفاوت‌های ظریف و قابل‌اعتنایی نیز هست که ارزش بررسی دارد:
- در آمریکای لاتین، مردم بیشتر از آنچه روند اولیه گزارشِ‌ بین ثروت و خوشبختی پیش‌بینی می‌کرد، احساس «شادی» را درمورد خود گزارش می‌کنند.
- بسیاری از کشورهای خاورمیانه، شادی اندکی‌کمتر از سطح پیش‌بینی‌شده گزارش کرده‌اند؛ مثلاً آشفتگی سیاسی، بحران اقتصادی و انفجار ویرانگر در «بیروت»، منجر به کسب امتیازی بسیار‌بدتر از حد انتظار برای «لبنان» شده. طی 10سالِ‌گذشته، امتیاز این‌کشور حدود دو پله کاهش یافته است.
- «هنگ‌کنگ»؛ سال‌هاست که شاهد کاهش امتیاز شادی خود بوده. نابرابری، اعتراض‌ها، بی‌ثباتی و اکنون نیز شیوع غیرمنتظره و مجدد کووید-19، این‌منطقه را در یک حالت غیرمعمول در نمودار قرار داده است: ثروتمند و ناراضی!
بررسی نابرابری و شادی
در داخل کشورها وضعیت چطور است؟ «ضریب جینی» ابزاری‌ست که به ما این امکان را می‌دهد تا در امر یادشده، افقی نسبتاً دقیق‌تر را رصد کنیم. این معیار، به توزیع درآمد در میان یک جمعیت می‌پردازد و امتیازی را برای آن جمعیت، اعمال می‌کند. به‌بیان ساده، نمره 0 «برابری کامل»؛ و نمره 1 «نابرابری کامل» خواهد بود (یعنی یک فرد یا گروهی از دریافت‌کنندگان، کل توزیع درآمد را دریافت می‌کنند). در ترکیب این‌وضعیت با مقیاس قبلی، نمودار ترتیبیِ کشورها شکل دیگری به‌خود می‌گیرد. درحالی‌که هیچ نتیجه‌گیری دقیقی وجود ندارد که بتوان از این‌مجموعه داده استخراج کرد، مشاهدات، ما را به نوع تازه‌ای از رده‌بندی هدایت می‌کنند؛ که طی آن، پنج کشور با بالاترین نابرابریِ درآمد عبارت‌اند از:
1. آفریقای جنوبی (امتیاز شادی: 5.2 و امتیاز ضریب جینی: 0.63)
2. نامیبیا (امتیاز شادی: 4.5 و امتیاز ضریب جینی: 0.59)
3. زامبیا (امتیاز شادی: 3.8 و امتیاز ضریب جینی: 0.57)
4. کلمبیا (امتیاز شادی: 5.8 و امتیاز ضریب جینی: 0.54)
5. موزامبیک (امتیاز شادی: 5 و امتیاز ضریب جینی: 0.54)
یک نتیجه جالب ‌اینکه جوامعی با نابرابری درآمدی کمتر، تمایل بیشتری به گزارش شادی دارند. پنج کشور یادشده فوق با بالاترین نابرابری؛ دارای میانگین امتیاز شادی 1.3 کمتر از 15 کشور با کمترین نابرابری هستند. حال، پنج کشور با کمترین نابرابری درآمد عبارت‌اند از:
1. اسلواکی (امتیاز شادی: 6.4 و امتیاز ضریب جینی: 23.2)
2. بلاروس (امتیاز شادی: 5.8 و امتیاز ضریب جینی: 24.4)
3. اسلوونی (امتیاز شادی: 6.6 و امتیاز ضریب جینی: 24.4)
4. ارمنستان (امتیاز شادی: 5.4 و امتیاز ضریب جینی: 25.2)
5. چک (امتیاز شادی: 6.9 و امتیاز ضریب جینی: 25.3)
دراین‌‌بُعد، تفاوت‌های منطقه‌ای جالبی ظاهر می‌شود: با وجود نابرابری درآمدی بالا، بسیاری از جوامع آمریکای لاتین، سطوح شادی مشابه بسیاری از کشورهای بسیارثروتمند اروپایی را گزارش می‌دهند.

حرف پایانی
انسان‌ها هزاران‌سال است به‌دنبال درک «شادی» و «خوشبختی» هستند و بعید است بااستفاده‌از چنین داده‌هایی بتوان معنای آن‌را در قالب «فرمول» بیان کرد؛ بااین‌حال، جست‌وجوی «خوشبختی»، مانند رسیدن به «ادراک»، امری غریزی‌ست. به‌عبارتی، هرچه سیاست‌گذاران و عموم مردم پیوند بین «ثروت» و «شادمانی» را بیشتر درک کنند، ‌احتمالاً می‌توانیم جوامعی را شکل دهیم که شانسی بهتر برای داشتن یک «زندگی شاد» به ما بدهد.

مصطفی رفعت