«استعدادیابی ورزشی» عبارت پروپیمانی که همیشه از مربیان و مقامات ورزشی شنیده می‌شود؛ شعاری که همه مسئولین ورزشی در همه‌جا می‌زنند و می‌گویند هدف آن‌هاست. استعدادیابی ورزشی و توانایی کشف و شناسایی استعدادها یکی از مهارت‌های بسیارقابل‌توجه در دنیای ورزش مدرن است. مهارت ارزشمندی که می‌تواند یک تیم را با کمترین‌هزینه صاحب یک ستاره کند و فردی گمنام و بااستعداد را از فرش به عرش برساند. در تعریف کاربردی استعدادیابی ورزشی گفته شده که یعنی پیش‌بینی اجرا (عملکرد) ازطریق سنجش ویژگی‌های جسمانی، روانی و اجتماعی و همچنین توانایی‌های تکنیکی ...
مدت‌زمان رسیدن به اوج اجرای بهینه توسط بازیکنان را کاهش می‌دهد. صرفه‌جویی در کار و انرژی مربیان، باید توجه داشت بازیکنانی که دارای توانایی‌های بالاتری هستند، موجب افزایش کارایی برنامه‌های تمرینی مربی می‌شوند. باعث افزایش اعتمادبه‌نفس در بازیکنان می‌شود، چراکه عملکرد بازیکن نخبه درمقایسه‌با بازیکنان هم سن به‌طور قابل‌توجهی بالاتر است پس درنتیجه اعتمادبه‌نفس بازیکنان مستعد بالاتر می‌رود. پتانسیل بالای بازیکنان نخبه، سیر پیشرفت در تمرینات را به‌دنبال خواهد داشت و کادر فنی با انگیزه بیشتری کار را دنبال خواهند کرد. باید به‌این‌نکته توجه داشت که مقایسه استعداد کودک با سایر گروه‌ها، دوستان و اعضای خانواده می‌تواند به یک ایده بزرگ‌نما درباره استعداد او منجر شود. درست است که استعداد باید با عملکرد (اجرا) یا ویژگی‌های گروه‌های بزرگ مقایسه شود اما این‌کار باید ازطریق ارزیابی عملکرد توسط یکسری آزمون‌ها یا شاخص‌های استاندارد که قبلاً در سطح بین‌المللی انجام شده‌اند، صورت گیرد.
آشنایی با انواع سن در استعدادیابی سن مرفولوژیکی
سن مرفولوژیکی (سن ریخت‌شناسی یا ظاهری) کمک می‌کند تا توضیح دهیم چرا برخی از کودکان مهارت‌ها و توانایی‌های حرکتی خود را سریع‌تر یا کندتر از دیگران توسعه می‌دهند. اگرچه بیشتر کودکان در رشد، الگوهای مشابهی را دنبال می‌کنند اما تفاوت‌های زیادی نیز دراین‌زمینه وجود دارد. برای مثال شرایط آب‌وهوایی (آب‌وهوای کوهستانی در برابر آب‌وهوای هموار و مسطح) و محیط زندگی (شهری در برابر روستایی) به‌طور چشمگیری در روند رشد و تکامل کودکان‌ونوجوانان تأثیرگذار است. هم‌زمان با پیشرفت سن به‌سمت بلوغ آمادگی رقابت در رشته‌های ورزشی برای نوجوانان نسبت به گروه همسال تغییر می‌کند; وجود تفاوت‌های قابل‌توجه در سن رشد جهش رشدی بدین‌معناست‌که برنامه‌های ورزشی جدید اگر طبق سن خاصی برنامه‌ریزی شوند ممکن است برخی شرکت‌کننده‌ها به‌واسطه بلوغ دیررس متضرر شوند. در دوره کودکی هم پسران و هم دختران توان بالقوه توسعه قدرت و افزایش توانایی انجام مهارت‌های حرکتی پیش از بلوغ دارا هستند. در دوره بلوغ، پسران نسبت به دختران قدرت بیشتر و افزایش بیشتری در اجرا و استقامت از خود نشان می‌دهند. نکته: سومین مرحله در سن مرفولوژیکی (18-16 سالگی) ازنقطه‌نظر رشد و تکامل بیشترین اهمیت را داراست.
سن بیولوژیکی
به پیشرفت و تکامل عملکردی (فیزیولوژیکی) اندام و دستگاه‌های بدن اطلاق می‌شود. هنگام انتخاب و طبقه‌بندی ورزشکاران لازم‌است‌که سن بیولوژیکی آنان نیز درنظر گرفته شود. اگر روش طبقه‌بندی در ورزش فقط براساس سن تقویمی انجام گیرد اغلب به قضاوت و تشخیص اشتباه، ارزیابی ناقص و نیز تصمیم‌گیری ضعیف و نامناسب منجر می‌شود.
سن ورزشی
به‌دلیل مشکلاتی که در برآورد و ارزیابی دقیق و کامل سن بیولوژیکی (زیستی) و سن ریخت‌شناسی یا ظاهری (مرفولوژیکی) وجود دارد، آن‌ها را غالباً به‌صورت ذهنی مشخص و برآورد می‌کنند. سن ورزشی به‌ویژه حداقل سن و سن برگزیده (مناسب‌ترین) برای شرکت در مسابقات بزرگ و رقابت‌های رده بزرگ‌سالان سطح بالا، کاربرد مهم در طرح‌ریزی برنامه‌های تمرین درازمدت دارد. لازم‌به‌ذکر است؛ ازلحاظ روان‌شناسی، تغییرات عزت‌نفس در طی دوره رشد کودک اهمیت بسزایی دارد. مشخص شده شرکت در فعالیت‌های ورزشی در 12سالگی به اوج می‌رسد و تجربیات کسب‌شده در اوایل زندگی می‌تواند در نگرش کودک به‌سمت ورزش و فعالیت جسمانی تعیین‌کننده باشد. برخلاف باور عموم اما شرکت در ورزش‌های سازمان‌یافته همیشه سودمند نیست و می‌تواند ازلحاظ روابط انسانی و ورزش اثر منفی داشته باشد.
روش‌های استعدادیابی به‌طورکلی دو روش اصلی انتخاب و شناسایی ورزشکاران مستعد وجود دارد:
1. روش طبیعی یا غیرمنظم:
روشی معمول است و راه طبیعی پیشرفت ورزشکار در یک رشته ورزشی‌ست. فرض‌براین‌است‌که ورزشکار در نتیجه تأثیرات موضعی و مقطعی به یک رشته ورزشی روی می‌آورد. بااین‌حال، پیشرفت تدریجی در اجراهای ورزشی ورزشکاران که به‌وسیله انتخاب طبیعی برگزیده شده‌اند، به مستعد بودن یا نبودن این ورزشکاران در رشته ورزشی که برگزیده شده‌اند، بستگی دارد. ازاین‌رو، اغلب اتفاق می‌افتد که پیشرفت و تکامل اجراهای ورزشی ورزشکار اکثراً به‌دلیل انتخاب نادرست رشته ورزشی، بسیارکند انجام می‌شود.
2. روش علمی یا منظم
دراین‌روش با انجام آزمون‌ها و آزمایش‌های علمی توسط متخصصان و کارشناسان علوم ورزشی، افراد بااستعداد به‌طور علمی شناسایی و به‌سمت رشته ورزشی مناسب راهنمایی می‌شوند. کسانی‌که به‌طور علمی انتخاب می‌شوند درمقایسه‌با ورزشکارانی که ازطریق روش طبیعی انتخاب می‌گردند، برای رسیدن به اجراهای ورزشی بهینه و ماهرانه به زمان کمتری نیاز دارند. در رشته‌هایی که قد و وزن امتیاز محسوب می‌گردد (مانند بسکتبال، والیبال، فوتبال، قایقرانی، پرتاب‌ها و غیره) انتخاب به‌روش علمی باید دقیقاً موردتوجه قرار گیرد. به‌‌این‌ترتیب، این‌امر درمورد رشته‌هایی که سرعت، زمان عکس‌العمل، سازگاری و قدرت تعیین‌کننده هستند نیز صدق می‌کند (مانند دوهای سریع، جودو و هاکی، پرش‌ها و غیره). به‌کمک متخصصان و کارشناسان علوم ورزشی، چنین توانایی‌هایی کشف و آشکار می‌شوند. در نتیجه آزمون‌ها و آزمایش‌های علمی، انتخاب می‌شوند یا به‌سمت رشته ورزشی که مستعد آن هستند راهنمایی می‌گردند.
مراحل استعدادیابی شناسایی استعدادها درطول چندین‌سال و طی سه مرحله صورت می‌گیرد.
اول؛ در بیشتر رشته‌های ورزشی در سنین سه تا هشت‌سالگی انجام می‌شود. این‌مرحله اکثراً توسط آزمایش‌های پزشکی درمورد سلامتی و رشد عمومی جسمانی صورت می‌گیرد و به‌منظور شناسایی هرگونه اختلال بدنی ازلحاظ علمی یا امراض احتمالی‌ست.
دوم؛ در بیشتر موارد در سنین نه تا 15سالگی برای دختران و نه تا 17سالگی برای پسران صورت می‌گیرد و بهترین مرحله انتخاب است. این‌مرحله برای نوجوانانی کاربرد دارد که تجربه تمرینات منسجم داشته باشند. فنون مورداستفاده شده در مرحله دوم، باید نحوه عمل پارامترهای بیومتریکی و عملکردی را موردارزیابی و سنجش قرار بدهد. دراین‌مرحله استعدادیابی، روانشناسان ورزشی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
سوم؛ این‌مرحله درمورد بازیکنان تیم ملی استفاده می‌شود. از جمله عواملی که باید موردارزیابی قرار گیرد، سلامتی ورزشکار، سازگاری فیزیولوژیکی او نسبت به تمرین و مسابقه، توانایی او درمقابله‌با فشار و مهم‌ترازهمه، قابلیت ورزشکار برای پیشرفت در آینده است.
شناسایی استعداد
چگونه مربی می‌تواند پیش‌بینی کند آیا یک کودک بازیکن حرفه‌ای می‌شود؟ چگونه بعضی از مربی‌ها با یک نگاه تشخیص می‌دهند که یک بازیکن آینده دارد؟ عوامل زیادی برای بروز استعداد یک بازیکن وجود دارد که می‌توان به انگیزه، مهارت مربی، فرصت بازی، زمان سپری‌شده برای تمرین، تاب‌آوری روانی، ژنتیک و حمایت خانواده اشاره کرد. علاوه‌براین‌موارد، موارد دیگری نیز وجود دارند که تأثیر آن‌ها زیاد ملموس نیست ... به‌عنوان‌مثال، شاید یکی از ویژگی‌های اولین باشگاه آن بازیکن مهم باشد؛ اما فراموش‌شده و هرگز موردتوجه قرار نگیرد.
امیر تاجی/ کوتاه‌شده از فوتسال‌لرن