کد خبر:
292997
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۱ شنبه ۱۳ اسفند -
06:49
ابتکار «کمربند-جاده» چین و افزایش رقابت با آمریکا
ابتکار یک کمربند-یک جاده بهعنوان پرچمدار سیاست خارجی چین تحترهبری شی جینپینگ درنظر گرفته میشود. اینطرح، یک برنامه بلندپروازانه است که از زمان راهاندازی با هدف اتصال چین و اروپا تحتعنوان جاده ابریشم مدرن، بهاصطلاح «چتر جهانی» گسترش یافته درحالیکه ارزیابی موفقیت آن با وجود اقدامات اتحادیه اروپا و ایالاتمتحده درخصوص راهاندازی ابتکاراتی بهعنوان رقبای طرح چینی، کمی دشوار است. بهگزارش بازار؛ اتحادیه اروپا در ۲۰۱۸ یک استراتژی باعنوان اتصال اروپا-آسیا را مطرح کرد و در ۲۰۲۲، شورای اروپایی نتیجهگیریهایی را باعنوان اروپا؛ اتصال جهانی با هدف ترویج اجرای استراتژی خود اتخاذ کرد. دراینراستا، در اجلاس سران جی ۷ در ژوئیه همانسال، ایالاتمتحده مشارکت خود را برای توسعه زیرساختها و سرمایهگذاری جهانی آغاز کرد. برهمیناساس، طرح یک کمربند- یک جاده بهعنوان یک عنصر مهم فزاینده در رقابت مداوم قدرتهای بزرگ و تغییر نظمهای منطقهای و جهانی درنظر گرفته میشود؛ اما ازطرفی سؤالی که به ذهن خطور میکند که آیا اینطرح بهعنوان یک ابزار سیاست خارجی چین، دارای آیندهای فراتر از حاکمیت رهبری فعلی اینکشور است؟ بهعنوان یک ابزار سیاست خارجی، کمربند و جاده بخشی از دیپلماسی پیرامونی چین درنظر گرفته میشود، درحالیکه از سال ۲۰۱۴، اینطرح پیرامون چین یا کشورهای همسایه، کانون اصلی سیاست خارجی اینکشور است و روابط دشوار فزاینده با دیگر قدرتهای بزرگ را منعکس میکند. با تشدید تهدید ازسوی ایالاتمتحده، چین به تقویت روابط دوستانه با کشورهای همسایه خود متوسل شده زیرا ازنظر چین، ادغام همسایگان در یک حوزه اقتصادی تحترهبری خود با ارائه فرصتهای «برد-برد» و بهعنوان ابزار اصلی دیپلماسی پیرامونی برای افزایش وزن پکن هم در منطقه و هم در سطح جهانی مؤثر است. در سال ۲۰۱۳، شی جینپینگ خواستار ریشهیابی سرنوشت مشترک جوامع در کشورهای همسایه شد که اینموضوع نشانه معرفی دیدگاهشی از یک جامعه بینالمللی متحد بود. درهمینراستا، جامعهای با سرنوشت مشترک ازآنزمان به سخنرانیها و اسناد مختلفی که چشمانداز جهانی چین را توصیف میکنند راه یافت و طرح کمربند اقتصادی جاده ابریشم جدید و جاده ابریشم دریایی قرن بیستویکم درهمانسال اعلام شد. اصول کمربند و جاده در سند چشمانداز و اقدامات مربوط به ساخت مشترک کمربند اقتصادی جاده ابریشم مدرن و جاده ابریشم دریایی قرن بیستویکم، توسط شورای دولتی منتشر شده و کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی، وزارت امور خارجه و وزارت بازرگانی اینکشور آنرا بیان کرده. سند چشمانداز تنها سند درمورد کمربند و جاده است که حاوی برخی از عناصر استراتژیست. برپایه این سند، کمربند و جاده عمدتاً شامل پروژههای اتصال است که به همسویی و هماهنگی استراتژیهای توسعه کشورهای پیرامونی، بهرهبرداری از پتانسیل بازار دراینمنطقه، ترویج سرمایهگذاری و مصرف، ایجاد تقاضاها و فرصتهای شغلی و رشد آن کمک میکند. همچنین، تبادلات مردمی، فرهنگی و یادگیری متقابل میان مردمان کشورهای مربوطه، آنها را قادر میسازد تا یکدیگر را درک کنند، به یکدیگر اعتماد کنند و در هماهنگی، صلح و رفاه زندگی کنند. برایناساس، پروژههای ارتباطی با هدف ایجاد جامعهای از منافع مشترک، سرنوشت و مسئولیت با اعتماد سیاسی متقابل، یکپارچگی اقتصادی و فراگیری فرهنگی اجرا خواهند شد، بهطوریکه همکاری اقتصادی بهعنوان راهی برای ارتقای اعتماد متقابل و درنتیجه افزایش ثبات منطقهای ارائه میشود؛ بنابراین، سند نشان میدهد که این ابتکار یک چشمانداز اقتصادی بلندپروازانه برای گشودن همکاری میان کشورهای امتداد کمربند و جاده است. اینکشورها باید هماهنگ اقدام کرده و بهسمت اهداف منافع متقابل و امنیت مشترک حرکت کنند. درحقیقت، بهنظر میرسد که هدف یک کمربند-یک جاده درابتدا حمایت از رشد اقتصادی چین ازطریق تقویت یکپارچگی اقتصادی با محوریت چین در آسیای جنوبی و مرکزی و همچنین بهبود روابط لجستیکی بین اتحادیه اروپا و چین بوده، ضمناً ساخت جادهها، راهآهن، خطوط لوله نفت و گاز و شبکههای برق نیز مدنظر است تا چین را به آسیای مرکزی و اروپا متصل کند. افزونبراین، اینطرح اتصال چین به جنوبشرق آسیا، جنوب آسیا، شرق آفریقا و دریای مدیترانه ازطریق بندرها و سایر پروژههای زیرساختی ساحلی را درنظر گرفته است. همچنین، کمربند-جاده بهمنظور کاهش شکاف توسعه بین استانهای داخلی ساحلی با ایجاد کریدورهای حملونقل ترجیحی برای زنجیرههای تأمین جدید از استانهای داخلی چه در داخل چین و چه در فراسوی مرزهای آن راهاندازی شده؛ ضمناً جاده ابریشم جدید طبق تلاشهای قبلی در سطح استان با هدف پیوند استانهای مرزی، مانند یوننان و سینکیانگ، با همسایگان خارجی آنها فعال شده است. بنابراین، اینطرح در مراحل اولیه خود بر نوسازی، ساخت راهها و راهآهن برای کاهش زمان و هزینههای ترانزیت متمرکز شده؛ درحالیکه ساخت شهرکهای صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی نیز درحالپیگیریست. همچنین پروژههای انرژی مهمی مانند لائوس وجود دارد که بهنفع منطقه و چین است. اینموارد موجب شده تا از همان ابتدا، یک کمربند-یک جاده بهعنوان یک برچسب اعتبارسازی که بسیاری از بازیگران در چین قصد دارند برای پروژههای خارجازکشور خود از آن برخوردار باشند، مورداستفاده قرار گرفته است. درنتیجه، کمربند-جاده بهاصطلاح به یک «چتر» برای انواع مختلف پروژهها بدون هدف مشخص و یکپارچه تبدیل شده که بهدلیل داشتن برخی ابهامات، ارزیابی موفقیت آن کمی دشوار است و امری مبرهن است که بسیاری از پروژهها نتوانستهاند نتایج برنامهریزیشده را دراینمدت ارائه دهند و حتی مواردی از انتقادات شدید در چین بهدلیل هدردادن منابع دولتی مشاهده شده است. طرح یک کمربند-یک جاده تنها مرتبط با اقتصاد یا ژئوپلیتیک نیست بلکه بهعنوان بخشی از رقابت ایدئولوژیک چین هم درنظر گرفته میشود. همانطورکه شی جینپینگ در نوزدهمین کنگره ملی حزب کمونیست چین در سال ۲۰۱۷ گفت، مدل چینی گزینه جدیدی را برای کشورهایی که خواهان توسعه سریع با حفظ استقلال خود هستند، ارائه میدهد. در همان کنفرانس، کمربند-جاده در قانون اساسی حزب کمونیست چین گنجانده شد درحالیکه بیانگر اینموضوع بود که حزب باید از اصل دستیابی به رشد مشترک ازطریق گفتگو و همکاری پیروی کرده و ابتکار یک کمربند و یک جاده را دنبال کند. برخی از تحلیلگران اینگونه استدلال میکنند که درخصوص جاده ابریشم جدید، چین درتلاش است تا شیوه تفکر سنتی خود درمورد جهان خارج (چینی محوری و ترجیح روابط دوجانبه با کشورهای ضعیفتر) را با قالبهای غربی مانند بانکهای توسعه و سازمانهای بینالمللی برای همکاری چندجانبه ادغام کند؛ ضمناً دیپلماسی پیرامونی چین تنها درمورد همکاری برد-برد در آسیا نبوده، بلکه در خدمت ارتقای دیدگاه جدید چین نسبت به حکومت جهانی نیز هست. درواقع، سند شورای دولتی بهصراحت بیان میکند که کمربند-جاده ابزاری برای ترویج شعارشی جینپینگ، ساخت جامعه سرنوشت مشترک، در مقیاس جهانیست. این شعار دیدگاه جدید چین برای حکمرانی جهانی را دربرمیگیرد که براساس ارزشهای سیاست خارجی موجود چین، بهویژه عدم تهاجم متقابل مبتنیبر همکاری اقتصادی ازیکسو و عدممداخله سیاسی در امور داخلی یکدیگر ازسویدیگر، بنا شده است. این سند همچنین خواستار «مدارا در میان تمدنها» است که اشارهای به ضدیت چین با این ایده است که برخی ارزشها، مانند حقوق بشر، جهانی هستند. برخی از محققان ناسیونالیست در چین دیدگاه سیاست خارجی فوقالذکر را بسط داده و آنرا با جاهطلبیها برای ظهور تمدنی چین مرتبط کردهاند. آنها معتقدند رقابت چین و ایالاتمتحده رقابتی از دو نظریه حقوق بشر، دو مجموعه از مفاهیم سیاسی و دو دیدگاه از نظم جهانیست. برهمیناساس، چین باید درک کند که ایالاتمتحده از تعامل بین تجارت و حقوق بشر برای ساختن یک امپراتوری جهانی استفاده کرده است. بنابراین، ضرورت دارد که چین بر سر قدرت گفتمان حقوق بشر با ایالاتمتحده مبارزه کند. ازطرفی، اروپاییها در دوران استعمار، حقوق بشر را برای پیشبرد حقوق سرمایهداران ترویج کردهاند. ازاینرو، هم حقوق بشر و هم تجارت آزاد ابزار امپریالیستها درنظر گرفته میشود، درحالیکه چین ظاهراً ازنظر تاریخی از سیاست خارجی کنفوسیوس مبنیبر هماهنگی، اما انطباق پیروی کرده. درهمینراستا، بهنظر میرسد که درک غالب غربی از حقوق بشر لزوماً با بلندترشدن صدای چین در عرصه بینالمللی تغییر خواهد کرد. سؤالی که دراینجا مطرح میشود ایناستکه صدای چین چگونه نظم بینالمللی لیبرال حاکم را که گفته میشود شامل گسترش دموکراسی و ترویج حقوق بشر است، بهچالش میکشد؟ آخرین تلاش بهشکل «دموکراسی مردمی کل فرآیند» است که مفهومی نسبتاً جدید است که شی جینپینگ در سال ۲۰۱۹ برای اولینبار از آن استفاده کرد. «فرایند» به سیستمی اطلاق میشود که مردم همیشه در تصمیمگیری دخالت دارند؛ نهتنها در زمان انتخابات. ماهیت کلنگر بهاینمعناستکه نظام درعینحال مبتنیبر مردم است و اراده دولت را نشان میدهد. درحالیکه گاهی این مفهوم فقط بهعنوان دموکراسی کل فرآیند یاد میشود، هسته اصلی آن در دموکراسی مردم نهفته. تحلیلگران میگویند: چین علیرغم انتقاد از غرب بهدلیل دیکته کردن شرایط گفتمان بینالمللی، مانند حقوق بشر جهانی، بهمفهوم دموکراسی پایبند است. برهمیناساس، بهنظر میرسد که سیاستگذاران چینی مایل یا قادر به جایگزینی خود مفهوم نیستند بلکه به تعریف مجدد آن بسنده میکنند. آنچه مهم است عمل بهچالشکشیدن غرب است نه محتوا؛ پس چین در تکرار شعارها پافشاری میکند. درحالیکه یک کمربند-یک جاده ممکن است جذابیت زیادی فراتر از مزایای «برد-برد» در بازار نداشته باشد اما بهعنوان پرچمدار سیاست خارجی چین و حتی جاهطلبیهای قدرت نرم اینکشور انتخاب شده و بهدلیلاینکه زاییده فکرشی جینپینگ است، دارای پرستیژ بوده و بنابراین، نمیتوان آنرا بهراحتی در آینده قابلپیشبینی رها کرد. درهمینراستا، پروژه کمربند-جاده بسیار موردتوجه شرکتهای چینی و سایر بازیگران است و میتوان انتظار داشت که دیپلماتهای چینی اینطرح را در کشورهای پیرامونی و مشارکتکننده به بازار عرضه کنند. حتی باوجوداینکه سؤالبرانگیز است که آیا کمربند-جاده میتواند شتاب اولیه خود را مجدداً بهدست آورد یا خیر، این ابتکار ممکن است بهعنوان یک پروژه قدرت نرم که در آن وعدههای اقتصادی، فرصتطلبی سیاسی را نیز شامل میشود، موفقیتآمیز باشد. دراینمیان، مشکل چین ایناستکه قدرت نرم آن محتوای چندانی ندارد و این ممکن است راهی برای سایر پروژههای اتصال رقیب مانند پروژههای اتحادیه اروپا فراهم کند تا جذابیت خود را در درازمدت افزایش دهند. بااینحال، ابتکار کمربند و جاده، بخشی از تلاشهای چین برای ادغام کشورهای همسایه خود در حوزه اقتصادیست، درحالیکه امنیت اینکشور در همسایگی نزدیک خود را افزایش میدهد و درعینحال با یک محیط بینالمللی خصمانه فزاینده بهدلیل رقابت با ایالاتمتحده مواجه میشود.