کد خبر:
405838
| تاریخ مخابره:
1404 چهارشنبه 27 فروردين -
08:24
نجات زندگی با ذخایر ژنتیکی و سلولهای بنیادی
ذخیرهسازی سلولهای بنیادی و ذخایر ژنتیکی، گامی نوین در حفظ گونههای درحالانقراض و درمان بیماریهای صعبالعلاج است. ذخایر زیستی و ژنتیکی، میراث گرانبهایی از طبیعت هستند که قرنها در دامن زمین تکامل یافتهاند. این منابع نهتنها ضامن پایداری زیستبومها و امنیت غذایی ما هستند، بلکه پایه و اساس بسیاری از دستاوردهای علمی، دارویی و بیوتکنولوژیک را نیز تشکیل میدهند. گیاهان دارویی که بیماریها را درمان میکنند، نژادهای مقاوم دام و طیور که امنیت غذایی را تقویت میکنند، میکروارگانیسمهایی که در صنایع تخمیری و داروسازی نقش کلیدی دارند، همگی بخشی از این ثروت عظیماند.
در دنیای امروز، با افزایش تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاهها و انقراض گونهها، حفظ این ذخایر بیش از هر زمان دیگر اهمیت دارد. در ایران، بهعنوان یکی از غنیترین کشورهای جهان ازنظر تنوعزیستی، مسئولیت ما در حفاظت از این گنجینه طبیعی دوچندان است. بهگزارش مریم ترکزاد (ایسنا)؛ ثبت، شناسایی، ذخیرهسازی و بهرهبرداری پایدار از این منابع، نیازمند همکاری جهانی، حمایتهای قانونی و مشارکت علمی گسترده است. روز ملی ذخایر زیستی و ژنتیکی فرصتی است تا اهمیت این منابع را یادآور شویم، تلاشهای علمی دراینزمینه را ارج نهیم و سمت برنامهریزیهای راهبردی برای حفاظت و بهرهبرداری هوشمندانه از آنها گام برداریم. اینروز، یادآور این حقیقت است که سرمایههای ژنتیکی نهفقط برای امروز، بلکه برای آیندگان نیز حیاتیاند. اگر امروز هوشمندانه عمل نکنیم، فردا ممکن است بسیاری از گونههای ارزشمند را برای همیشه از دست دهیم. محمدحسین نصراصفهانی، رئیس پژوهشکده زیستفناوری و بنیانگذار مرکز باروری و ناباروری اصفهان میگوید: پژوهشکدههای سلولهای بنیادی، تولیدمثل و زیستفناوری، هر یک در حوزه تخصصی خود، نقش مهمی در توسعه علم زیستی و پزشکی دارند. وی بابیاناینکه یکی از مهمترین دستاوردهای پژوهشکده زیستفناوری رویان اصفهان که وابسته به جهاد دانشگاهیست، موفقیت در شبیهسازی حیوانات بوده که در سطح ملی و بینالمللی بازتاب گستردهای داشته است، میافزاید: این فناوری، علاوهبر پیشرفتهای علمی، ظرفیت بالایی برای حفظ گونههای درحالانقراض دارد. رئیس پژوهشکده زیستفناوری اصفهان ادامه میدهد: ما توانستهایم با ذخیرهسازی سلولهای حیوانات درحالانقراض، گامی مهم در حفظ تنوعزیستی ایران برداریم. نمونهای از اینکار، ذخیرهسازی سلولهای قوچ قمیشلو است. دراینروش، حتی از یک نمونه کوچک مانند چند سلول مو یا تکهای از پوست، میتوان سلولها را تکثیر کرده، در دمای حدود ۱۹۶درجه فریز و در آینده برای شبیهسازی استفاده کرد. نصراصفهانی بابیاناینکه یکی از مهمترین کاربردهای این فناوری، امکان حفظ و حتی بازسازی یوز ایرانی است، اظهار میکند: اگر یک یوز، بههردلیلی اعم از کهولت سن، تصادف یا مشکلات هنگام تولد از بین برود، سلولهای آن میتوانند ذخیره شده و در آینده برای تحقیقات و شبیهسازی بهکار گرفته شوند. نمونه موفق این فناوری را در شبیهسازی بینگونهای دیدهایم، جاییکه توانستیم قوچ را بااستفادهاز تخمک و رحم گوسفند اهلی بازسازی کنیم، بنابراین این امید وجود دارد که بتوان بسیاری از گونههای درحالانقراض را حفظ کرد و حتی برخی را دوباره به طبیعت بازگرداند. وی بااشارهبهاینکه در ایران، مراکز مختلفی درزمینه ذخایر ژنتیکی فعالیت میکنند، میافزاید: یکی از مهمترین آنها مرکز ذخایر ژنتیک جهاد دانشگاهی است که تلاش کرده بانکی از ردههای گیاهی، جانوری و سایر منابع زیستی ایجاد کند. این مرکز، علاوهبر شناسنامهدار کردن گونههای زیستی، زمینه را برای تحقیقات آینده فراهم میکند و نقش اساسی در مدیریت ذخایر ژنتیکی کشور دارد. بنیانگذار مرکز باروری و ناباروری اصفهان میگوید: حفظ ذخایر ژنتیکی، فرایندی هزینهبر است. این فرایند شامل شناسایی و نمونهگیری از حیوانات درحالانقراض، فریزکردن سلولها در شرایط خاص و نگهداری طولانیمدت در دمای بسیارپایین است. یکی از چالشهای اساسی، هزینههای بالا برای نگهداری نمونهها است. نگهداری در تانکهای ازت مایع مستلزم شارژ روزانه ازت مایع است که هر تانک میتواند روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰هزارتومان هزینه داشته باشد. این هزینهها باعث شده بسیاری از مراکز، علیرغم علاقه و توان علمی، در اجرای اینپروژهها با محدودیت مواجه شوند. نصراصفهانی میگوید: تکنولوژی شبیهسازی و ذخیرهسازی ژنتیکی، فرصتی ارزشمند برای حفظ تنوعزیستی ایران فراهم کرده. با سرمایهگذاری دراینحوزه، میتوان حیوانات درحالانقراض را حفظ و حتی احیا کرد اما برای موفقیت، حمایتهای مالی و توسعه زیرساختها ضروریست. هرچند چالشهای مالی وجود دارد، اما دستاوردهای علمی و زیستمحیطی اینحوزه، اهمیت تلاش برای حفظ ذخایر زیستی و ژنتیکی را دوچندان میکند. مرتضی ضرابی، مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان نیز بابیاناینکه خون بند ناف بهعنوان یک منبع غنی از سلولهای بنیادی خونساز شناخته میشود. به ایسنا میگوید: این خون، همان خونی است که در بند ناف و جفت جریان دارد و سرشار از سلولهای بنیادی خونساز است که درصورت جمعآوری، میتواند در درمان بیماریهایی با منشأ خونی مورداستفاده قرار گیرد. وی میافزاید: سلولهای بنیادی خونساز از منابع مختلفی مانند مغز استخوان، خون محیطی و خون بند ناف قابل جمعآوری هستند، اما خون بند ناف بهدلیل دسترسی آسان، ایمنی بالا و نیاز نداشتن به جراحی، بهعنوان یکی از منابع ارزشمند موردتوجه قرار گرفته است. این خون که در دوران بارداری، ارتباط حیاتی میان مادر و جنین را برقرار میکند، میتواند در درمان بیماریهایی مانند سرطانهای خون، تالاسمی، نقصهای سیستم ایمنی و کمخونیهای مادرزادی مورداستفاده قرار گیرد. خوشبختانه تاکنون دهها پیوند موفق بااستفادهاز این سلولها برای بیماران مبتلا به بیماریهای خونی انجام شده است. مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان ادامه میدهد: دستاوردهای پژوهشگاه رویان درزمینه ذخیرهسازی و استفاده از سلولهای بنیادی خون بند ناف شامل موارد متعددی است. ما توانستهایم بزرگترین ظرفیت سلولهای بنیادی خونساز را در کشور ایجاد کنیم و بیش از ۲۳۰هزار نمونه خون بند ناف را از سراسر کشور جمعآوری و ذخیره کنیم. ضرابی بیان میکند: درحالحاضر، بزرگترین ظرفیت ذخیرهسازی خون بند ناف در خاورمیانه را دراختیار داریم، بهطوریکه هیچیکاز کشورهای منطقه چنین ظرفیتی را دارا نیستند. علاوهبراین، یک بانک جامع از سلولهای بنیادی از منابع مختلف تأسیس شده که شامل سلولهای بنیادی مزانشیم مشتق از بند ناف، پالپ دندان، مغز استخوان و خون محیطی است. این سلولها در مراکز پیوند مورداستفاده قرار گرفته و تاکنون نزدیک به ۵۰ پیوند موفق برای درمان بیماریهای خونی در اطفال و بزرگسالان انجام شده که تأمین این سلولها توسط شرکت فناوری رویان صورت گرفته است. از جمله مهمترین دستاوردها، ایجاد یک ظرفیت سلولی غنی و متنوع ازنظر ژنتیکی است که از قومیتهای مختلف سراسر کشور جمعآوری شده و بهعنوان یک منبع ارزشمند برای پیوند سلولی مورداستفاده قرار گرفته است. وی بابیاناینکه درخصوص ذخیرهسازی خون بند ناف، توصیه میشود تمام خانوادههایی که درآستانه تولد فرزند هستند از اینفرصت استفاده کنند، زیرا این منبع سلولی در آینده میتواند برای خود کودک یا سایر افراد با تطابق ژنتیکی مناسب مورداستفاده قرار گیرد، خاطرنشان میکند: ایناقدام، ظرفیت سلولی مناسبی را برای ارتقای سلامت جامعه فراهم میکند. علاوهبراین، خانوادههایی که دارای فرزند مبتلا به بیماریهای خونی یا ژنتیکی هستند، بهطور ویژه باید از فرصت ذخیرهسازی خون بند ناف فرزند بعدی خود بهره ببرند. بسیاری از پیوندهای موفقی که تاکنون انجام شده، مربوط به پیوندهای خواهر و برادری بوده که فرصتی برای استفاده از سلولهای بنیادی برای درمان بیماریها فراهم کرده است. مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان درپاسخبهاینسؤالکه آیا سلولهای بنیادی خون بند ناف میتوانند در آینده برای بیماریهای غیرخونی نیز مورداستفاده قرار گیرند، میگوید: درحالحاضر، بیشترین کاربرد این سلولها برای درمان بیماریهای خونی است، اما تحقیقات نشان داده این سلولها پتانسیل درمان بیش از ۸۰ نوع بیماری مختلف را دارند. ضرابی میافزاید: وقتی صحبت از سلولهای بنیادی بند ناف میشود، منظور دو دسته سلول بنیادی خونساز و سلولهای بنیادی مزانشیم است. امروزه کارآزماییهای بالینی متعددی در کل جهان درحالانجام است تا از این سلولها در درمان دیابت نوع ۱، سکتههای مغزی، سکتههای قلبی، بیماریهای ارتوپدی و بیماریهای خودایمنی استفاده شود. یکی از ویژگیهای مهم سلولهای بنیادی مزانشیم، خاصیت تنظیمکنندگی سیستم ایمنی (ایمنومدولیشن) است که باعث شده این سلولها برای درمان بیماریهای خودایمنی موردتوجه قرار گیرند. وی بابیاناینکه در ایران نیز کارآزماییهای بالینی مختلفی بااستفادهاز سلولهای بنیادی خون بند ناف و بافت بند ناف آغاز شده است، اظهار میکند: تاکنون کارآزماییهای بالینی فاز ۱ و ۲ برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی و اوتیسم انجام شده است. همچنین، کارآزماییهایی برای درمان آرتروز، بیماری ALS در بزرگسالان و دیابت در کودکان آغاز شده و بهزودی فازهای بعدی آن اجرا خواهد شد. ایسنا