کد خبر:
406080
| تاریخ مخابره:
1404 يکشنبه 25 خرداد -
10:24
از ادعای «حمله پیشدستانه» تا حق مشروع ایران برای دفاع
اقدامات خصمانه رژیم اسرائیل علیه ایران منافع و نیروهای آن در خارجازکشور موضوع جدیدی نیست. این رژیم در دهه گذشته بارها با اقدامات تروریستی و خرابکارانه سعی در اخلال در توسعه نظامی و صنایع صلحآمیز هستهای ایران داشته است. این هدف، گاه با انتشار ویروس استاکسنت در مرکز غنیسازی نطنز و گاه با ترور دانشمندان هستهای ایران (ازجمله ترور شهید دکتر فخریزاده) و حتی میهمانان بینالمللی ایران دنبال شده است. بهگزارش ایرنا؛ دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه شهید بهشتی (محسن عبداللهی) در گزارشی نوشت: این تخاصم در سال قبل با حمله آن رژیم به بخش کنسولگری سفارتخانه ایران در دمشق و حمله مستقیم به برخی تأسیسات هستهای و نظامی ایران در اصفهان و تهران از حالت نامتقارن و نیابتی خارج شد و جنبه مستقیم بهخود گرفت.
ایران با هدف بازداشتن این رژیم از تداوم حملات، با دو عملیات بزرگ موشکی موسوم به عملیاتهای وعده صادق ۱ و ۲ به تجاوزات سال گذشته رژیم اسرائیل پاسخ داد. دور سوم این عملیاتها بهدلیل تمایل تهران به کاهش تنشها ازیکسو رویکارآمدن ترامپ در ایالاتمتحده آمریکا -که خواهان توافق با ایران در حوزه هستهای بود- انجام نشد. درواقع، ایران دیپلماسی را بر استمرار جنگ ترجیح داد و وارد مذاکرات مستقیم با آمریکا شد که قرار بود دور ششم این مذاکرات ۲۵ خرداد در مسقط پایتخت عمان برگزار شود. بااینوجود، اسرائیل با حملاتی غافلگیرکننده در سحرگاه ۲۳ خرداد چندین نقطه نظامی و غیرنظامی ازجمله تأسیسات هستهای نطنز را هدف قرار داد و متأسفانه تعدادی از مقامات کشوری و لشکری و دهها شهروند غیرنظامی ازجمله تعدادی از زنان و کودکان را بهشهادت رساند (زمان نگارش یادداشت، اینعملیات طبق آخرین آمار اعلامشده بیش از 400 شهید و مجروح برجا گذاشته است). در حقوق بینالملل هر حملهای بهعنوان تجاوز و حمله مسلحانه درنظر گرفته نمیشود. لازمبهذکر است که تجاوز در حقوق بینالملل جنایت بوده و حمله مسلحانه به دولت قربانی حمله، با شرایطی چند، مجوز دفاع مشروع مطابق منشور سازمان ملل متحد و حقوق بینالملل عرفی را میدهد. همچنین با وجود اختلافنظر جزئی میان حقوقدانان بینالمللی، این دو مفهوم بر یکدیگر صادقاند؛ یعنی هر حمله مسلحانهای، تجاوز و اغلب تجاوزات به آستانه حمله مسلحانه میرسند. مطابق ماده ۱ قطعنامه ۳۳۱۴ تعریف تجاوز مصوب ۱۹۷۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد؛ «تجاوز توسل به نیروی مسلحانه توسط یک دولت علیه حاکمیت، تمامیت سرزمینی یا استقلال سیاسی دولت دیگر ... است». نیز بهموجب ماده 3 این قطعنامه هرنوع یورش یا حمله توسط نیروهای مسلحانه (بند الف)؛ بمباران توسط نیروهای مسلحانه (ب)؛ و حمله توسط نیروهای مسلح به خاک، آب و نیروهای مسلح دولت دیگر (د) از مصادیق بارز تجاوز شناخته شده است. همچنین بهموجب حقوق بینالملل عرفی حملات نظامی که درنظر عرف از «شدت و گستردگی» کافی برخوردار باشند، حمله مسلحانه در معنای ماده ۵۱ منشور شناخته خواهند شد. درحالیکه «گستردگی» جنبه عینی و واقعی دارد، «شدت» حمله با میزان خسارات و تلفات بارآمده سنجیده میشود. بهنظر میرسد رژیم اسرائیل با حمله به تأسیسات هستهای نطنز، کرج، کرمانشاه و چندین مرکز نظامی در دهها شهر ایران ازجمله دهها نقطه در تهران ازیکسو و بهشهادترساندن چندین فرمانده ارشد نیروی مسلح ایران و دهها غیرنظامی، آستانه شدت و گستردگی را تأمین کرده است. ازاینرو، حملات ۲۳ خرداد رژیم اسرائیل به ایران یک تجاوز از نوع کلاسیک آن و همچنین یک حمله مسلحانه در معنای ماده ۵۱ منشور ملل متحد است. بااینحال، مقامات این رژیم در اظهارات رسمی خود مدعی توسل به «دفاع مشروع پیشدستانه» شدهاند که بررسی آن ضروری است. ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد، دفاع را درصورتی مشروع میداند که دولت مدعی آن، قربانی حملهای شده باشد که عرف آنرا «حمله مسلحانه» میداند. بااینهمه، برخی دولتها و حقوقدانان مدعی وجود انواع دیگر از دفاع مشروع ازجمله دفاع مشروع پیشدستانه، پیشگیرانه و حتی پیشبینانه شدهاند که جایگاهی در منشور سازمان ملل متحد ندارد. در میان موارد فوق دفاع مشروع پیشدستانه در حقوق بینالملل مسبوقبهسابقه بوده و تعدادی از حقوقدانان جهان آنرا طبق شرایط سختگیرانهای بهموجب حقوق بینالملل عرفی مجاز میدانند. بهموجب دکترین؛ یک دولت درصورتی حق دفاع مشروع پیشدستانه خواهد داشت که دلایل قانعکنندهای برای وجود یک «حمله قطعی قریبالوقوع مسلحانه» بهخود داشته باشد. رژیم اسرائیل حملات سال ۱۹۶۷ خود به مصر، اردن، سوریه و عراق (موسوم به جنگهای ششروزه) را با همین دکترین توجیه کرد. درآنجنگ روشن شد: اینکشورها درحالتمهید حمله گسترده به این رژیم بودند که غافلگیر شدند و بخشهایی از سرزمین اینکشورها به اشغال این رژیم درآمد که بعضاً همچنان در اشغال است. اسرائیل حمله سحرگاه ۲۳ خرداد خود به ایران را نیز با دکترین دفاع پیشدستانه و پیشگیرانه توجیه کرده است. در اظهارات ویدئویی نخستوزیر و سخنگویی نیروهای مسلح رژیم برای توجیه حملات ۲۳ خرداد به ایران، بهترتیب ضمنی و صریح به دفاع مشروع پیشگیرانه و پیشدستانه استناد شده است. در ارزیابی این ادعا باید گفت که اولاً ایران در سال گذشته وعده صادق ۳ را درپاسخبه حملات اسرائیل را انجام نداد و ثانیاً ایران در میانه مذاکرات هستهای با آمریکا بهعنوان حامی و متحد اصلی رژیم اسرائیل در خاورمیانه بود. درچنینشرایطی توجیه اینکه اسرائیل درمعرضخطر واقعی قریبالوقوعی ازسوی ایران بوده، کار دشوار و غیرقابلقبولی است. بهنظر میرسد که اسرائیل بهمنظور اثرگذاری بر مذاکرات درحالانجام هستهای و صدمه به زیرساختهای هستهای و موشکی ایران، حملات ۲۳ خرداد را انجام داده است که بههیچوجه در حقوق بینالملل قابلتوجیه نیست. لازم بهیادآوری است پیشتر از این ادعا شده بود که بازسازی قوای نظامی-موشکی ایران پس از حمله سال گذشته اسرائیل به یکسال زمان نیاز دارد و بهتعبیر اظهارات مقامات این رژیم، ایران موفق به بازسازی خسارات شده بود. با توصیف حملات ۲۳ خرداد اسرائیل به ایران بهعنوان تجاوز و حمله مسلحانه در معنای ماده ۵۱ منشور، طبیعی است که ایران بهموجب حقوق بینالملل از حق دفاع مشروع برخوردار باشد. بااینهمه، توسل به دفاع مشروع دارای سه شرط ضرورت، اطلاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد و تناسب است. شرط ضرورت بهاینمعناستکه هیچ راه معقولی جز توسل به دفاع برای دفع حمله وجود نداشته باشد. دراینباره، لازمبهذکر است طبق اظهارات مقامات رژیم اسرائیل، «حملات تا روزها ادامه خواهد داشت»؛ بنابراین، برای ایران چارهای جز توسل به دفاع مشروع وجود نخواهد داشت. شرط اطلاع به شورای امنیت نیز بهسادگی قابلتحقق است بهویژهاینکه در سالهای اخیر کاملاً اثبات شده که شورای امنیت بهدلیل دودستگی شدید بهوجودآمده و حمات بیچونوچرای آمریکا از هر جنایت رژیم اسرائیل، قادر به اتخاذ تصمیم مؤثری برای محکومیت و توقف حملات نخواهد بود. درنهایت درمورد شرط تناسب نیز باید گفت که این شرط حتی میتواند مشروعیت اصل دفاع را نیز با چالش مواجه کند. هرچند اسرائیل با حمله به اماکن غیرنظامی و شهروندان غیرنظامی از ابتدا تجاوز خود را با جنایات جنگی آغاز کرده اما مطالعه رویه ایران در جنگ هشتساله با عراق نشان میدهد ایران به اصول حقوق بشردوستانه بینالمللی پایبند است. بررسی اهداف انتخابی اسرائیل نشان میدهد: این رژیم در سطح اول درگیری از حمله به تأسیسات زیرساختی مانند پالایشگاهها، بنادر و نیروگاههای برق اجتناب کرده و بدون رعایت اصل تفکیک میان اهداف نظامی و غیرنظامی، بهدنبال آسیب به صنایع هستهای، نظامی و موشکی و اشخاص تأثیرگذار بر این صنایع و مراکز بوده است. حال این سؤال مطرح است: ایران همزمان بهمنظور پاسخ به نقشه اسرائیل، مذاکرات هستهای جاری با آمریکا را مدیریت خواهد کرد؟ سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیراً گفته است: اساساً آرزوی همیشگی رژیم صهیونیستی اینبودکه کشورهای غربی را بهسوی درگیری و گرفتاری در منطقه بکشاند. بهنظر میرسد ایندفعه هم موفق شده است و بهنوعی یک روند دیپلماتیک را با این ماجراجویی، تحتتأثیر قرار داده است. اینموضوع درواقع نشان میدهد کماکان سیاستگذاران آمریکایی بهشدت تحتتأثیر و نفوذ این رژیم هستند. محمد البرادعی؛ مدیرکل سابق آژانس بینالمللی انرژی اتمی خطاب به وزیر امور خارجه آلمان و حمایت اینکشور از حمله نظامی اسراییل به ایران، در شبکه «ایکس» نوشت: «شاید بد نباشد با اصول پایهای حقوق بینالملل کمی بیشتر آشنا شوید. آیا کسی تابهحال به شما گفته که حملات هدفمند به تأسیسات هستهای؛ براساس ماده ۵۶ پروتکل الحاقی کنوانسیونهای ژنو (که آلمان نیز عضو آن است)، ممنوع است؟ یا اینموضوع را به شما گفتهاند که استفاده از زور در روابط بینالملل بهطورکلی براساس بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد، جز حق دفاعازخود درصورت حمله مسلحانه یا با مجوز شورای امنیت در موارد اقدام امنیت جمعی، مجاز نیست؟»