کد خبر:
406151
| تاریخ مخابره:
1404 چهارشنبه 25 تير -
12:58
اروپا و آمریکا؛ اتحاد در اوج بیاعتمادی
تصمیم اخیر ترامپ برای اعمال تعرفه ۳۰درصدی علیه اتحادیه اروپا، شکاف فراآتلانتیک را به مرحله تازهای از تنش و بیاعتمادی رسانده و اروپاییها را به بازنگری جدی در راهبردهای اقتصادی و امنیتی خود وادار کرده؛ شرایطی که از نگاه تحلیلگران اروپایی به لحظه تعیینکننده در آینده روابط دو سوی اقیانوس اطلس تعبیر میشود. بهگزارش هادی نادری (ایرنا)؛ تصمیم ناگهانی آمریکا، نهتنها ضربهای سنگین به جریان تجارت فراآتلانتیک وارد کرده؛ بلکه در نگاه بسیاری از تحلیلگران امر، بیانگر تعمیق بیسابقه بیاعتمادی میان دو سوی اقیانوس اطلس است. روابطی که روزگاری ستون فقرات نظم غربی بهشمار میرفت، زیر فشار سیاستهای یکجانبه، تهدیدهای تجاری و نوسانات ژئوپلیتیکی دچار تزلزل شده و در نقطهای ایستاده که همپیمانان دیروز را در موقعیتی نگران، محتاط و گاه رویاروی قرار داده است.
اگرچه اتحادیه اروپا و آمریکا همچنان در بسیاری از حوزههای دیپلماتیک، دفاعی و اقتصادی همکاری دارند، اما بازگشت ترامپ به کاخ سفید و الگوی رفتاری غیرقابلپیشبینی او، شکافهای قدیمی را به سطح آورده و پایههای اعتماد متقابل را لرزانتر کرده است. اروپاییها با یادآوری تجربه دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ، اینبار سعی دارند با چشمانی بازتر و وابستگی کمتر، به استقبال دور دوم روابط با واشنگتن بروند. تحلیلگران اروپایی اینمقطع را نه صرفاً یک تنش تجاری، بلکه آزمونی راهبردی برای بلوغ سیاسی اروپا میدانند؛ لحظهای که در آن اتحادیه اروپا باید میان پذیرش فشارهای فزاینده آمریکا و حرکت بهسوی استقلال بیشتر، مسیر خود را مشخص کند. درهمینزمینه، سخنان مقامهای اروپایی طی روزهای گذشته بیشازهرچیز بر «ضرورت همبستگی داخلی»، «تنوعبخشی به شرکای تجاری» و «دفاع از بازار واحد اروپا» متمرکز بوده است؛ نشانهای روشن از اینکه نگاه اروپا به آینده، دیگر با خوشبینی گذشته رنگ نمیخورد. تنشهای تجاری میان آمریکا و اروپا از ابتدای سال ۲۰۲۵ رو به تشدید گذاشته است. ترامپ که در ژانویه ۲۰۲۵ باردیگر وارد کاخ سفید شد، سیاست «اول آمریکا» خود را اینبار تهاجمیتر از دوره قبل دنبال کرده است. در ماه آوریل ۲۰۲۵، کاخ سفید موجی از تهدیدهای تجاری موسوم به «تعرفههای متقابل» را علیه شرکای تجاری مطرح کرد که بازارها را دچار تلاطم نمود تااینکه موقتاً اجرای آنها بهتعویق افتاد. اتحادیه اروپا که ابتدا امیدوار به یک توافق جامع تجاری با واشنگتن بود، بهتدریج انتظارات خود را تعدیل کرده و بهدنبال یک چارچوب حداقلی شبیه توافق انگلیس-آمریکا برآمد. طی هفتههای اخیر، مذاکرات فشردهای میان بروکسل و واشنگتن جریان داشت و دو طرف ظاهراً به توافقی اصولی بر سر تعرفهای ۱۰درصد نزدیک شده بودند؛ اما ترامپ با انتشار نامهای در شبکه اجتماعی خود، بهطورناگهانی اعلام کرد از ابتدای اوت ۳۰درصد تعرفه بر واردات از اتحادیه اروپا اعمال خواهد شد. این تغییر موضع ناگهانی که علیرغم مذاکرات امیدوارکننده صورت گرفت، عملاً تلاشهای دیپلماتیک چندهفتهاخیر را بینتیجه گذاشت و نشان داد رویکرد ترامپ در معامله، مبتنیبر اعمال فشار حداکثری در لحظات آخر است. همزمان با اروپا، سایر شرکای آمریکا نیز هدف تهدیدهای تجاری تازه قرار گرفتهاند. ترامپ در همان هفته برای ۲۳ کشور دیگر، ازجمله مکزیک، کانادا، ژاپن و کرهجنوبی، نیز نامههای مشابهی ارسال و تعرفههایی بین ۲۰درصد تا ۵۰درصد اعلام کرده است. ایناقدامات هماهنگ، حاکی از بازگشت یک جنگ تجاری فراگیر در سیاستهای دولت ترامپ است؛ جنگی که نهتنها چین بلکه متحدان سنتی واشنگتن را نیز دربرمیگیرد. در اروپا، اختلافنظرهایی در ماههای گذشته درباره نحوه مواجهه با تهدیدهای تجاری آمریکا بروز کرده است؛ آلمان بهعنوان قدرت صنعتی اروپا خواهان تسریع در معامله و اجتناب از درگیری تجاری بود، در اما فرانسه بر عدم تندادن به یک توافق یکجانبه و مقاومت در برابر باجخواهی تجاری ترامپ تأکید داشت. بااینوجود، تازهترین اولتیماتوم واشنگتن، اروپا را در نقطهای حساس قرار داده که چارهای جز اتخاذ موضعی واحد در برابر آن ندارد. واقعیت ایناستکه اعمال احتمالی تعرفه ۳۰ درصدی توسط آمریکا، پیامدهای اقتصادی عمیقی برای اروپا بههمراه خواهد داشت. مبادلات تجاری فراآتلانتیک حجم عظیمی دارد و روزانه حدود ۴٫۴میلیاردیورو کالا بین اتحادیه اروپا و آمریکا مبادله میشود. طبق برآورد کمیسیون اروپا، تعرفه ۳۰درصد عملاً بخش عمدهای از این تجارت را غیراقتصادی کرده و «ادامه تجارت بهشکل معمول را تقریباً ناممکن میسازد». بازارهای مالی اروپا هم بلافاصله به این خبر واکنش منفی نشان دادند و شاخصهای عمده بورسهای اروپایی با انتشار خبر تهدید تعرفهای ترامپ افت کردند. صنایع اروپایی بهویژه خودروسازی، لوکس، موادغذایی و فولاد از جمله بخشهایی هستند که مستقیماً در تیررس تعرفههای جدید قرار دارند. برایمثال، انجمن صنایع خودروسازی آلمان هشدار داد افزایش تعرفهها هزینه تولیدکنندگان و تأمینکنندگان را بالا برده و تشدید تنش تجاری «مایه تأسف و نگرانکننده» است. این درحالی است که صنعت خودروی آلمان همینحالا نیز با تعرفه ۲۷٫۵ درصد (تعرفه پایه ۲٫۵درصد بهعلاوه ۲۵درصد افزوده اخیر) بر صادرات به آمریکا تحتفشار قرار گرفته و صنعت فولاد اروپا نیز ازقبل با تعرفه تنبیهی ۵۰درصد مواجه بوده است. ازمنظر کلان، اروپاییها بیم دارند که جنگ تجاری تمامعیار میان دو سوی اقیانوس اطلس به رکود اقتصادی دامن بزند. وزیر امور خارجه دانمارک که اخیراً ریاست نشست فوقالعاده تجارت اتحادیه را برعهده داشت، تصریح کرد اروپا خواهان جنگ تجاری نیست زیرا چنین تقابلی برای هر دو اقتصاد «ویرانگر» خواهد بود؛ بااینحال اروپا ناچار است «درعین تلاش برای تشدیدنکردن اوضاع، قدرت خود را بهنمایش بگذارد». تحلیلگران اندیشکده بروگل در بروکسل نیز هشدار میدهند که تشدید تعرفهها ممکن است به دور باطل اقدام و واکنش مشابه منازعه تجاری آمریکا-چین منجر شود و بازارهای مالی را به لرزه اندازد. اتحادیه اروپا تاکنون فهرستی از اقدامات تلافیجویانه تهیه کرده و آماده است درصورت اجراییشدن تهدید ترامپ، بر ۷۲میلیاردیورو از واردات آمریکا تعرفه بگذارد. هرچند بروکسل ترجیح داده است در گام نخست، اجرای بخشی از تعرفههای تلافیجویانه قبلی (بهارزش ۲۱میلیاردیورو) را که قرار بود از ۱۴ ژوئیه اعمال شود تا ضربالاجل اول اوت بهتعویق بیندازد، اما همزمان آمادگی خود را برای واکنش سخت اعلام کرده است. فدراسیون صنایع آلمان (BDI) در واکنشی کمسابقه، اقدام ترامپ را «زنگ بیدارباش برای صنعت در دو سوی آتلانتیک» توصیف کرد و خواستار هوشیاری شرکتها در برابر آینده مبهم روابط تجاری شد. شایانذکر است که تعرفههای اعلامشده توسط ترامپ حتی برخی اقتصادهای نوظهور اروپایی را نیز نگران کرده. برایمثال، سوئد که یکی از کشورهای متکی بر تجارت آزاد است، حتی توافق ۱۰درصد پیشنهادی پیشین را هم «بسیاربد» ارزیابی کرده بود و البته اذعان داشت که قدری صدمه اقتصادی اجتنابناپذیر خواهد بود. با تهدید ۳۰درصد، انتظار میرود آسیبپذیری اقتصادهای کوچکتر اروپا در برابر تکانههای تجاری آمریکا بیشتر مطرح شود. بهطورکلی، تصمیم تجاری ترامپ که بااستنادبه برداشتهای یکجانبه از عدمتوازن تجاری اتخاذ شده، وی مدعی است اتحادیه اروپا بهطورمیانگین ۳۹درصد تعرفه بر کالاهای آمریکایی اعمال میکند، رقمی که اتحادیه آنرا بهشدت اغراقشده و میانگین واقعی تعرفههای اروپایی را حدود ۲٫۵درصد اعلام کرده است، نظم تجارت آزاد و چندجانبه را بهچالش کشیده و اصل عدم تبعیض در تجارت جهانی را تضعیف میکند. این تغییر رویکرد آمریکا، بهگفته ناظران، یکی از ارکان نظام تجارت چندجانبه (سازمان تجارت جهانی) را هدف قرار داده و میتواند الگوی همکاریهای اقتصادی را دستخوش تحول کند. فراتر از ارقام تجاری، اقدام ترامپ شکافی سیاسی و استراتژیک را در روابط فراآتلانتیک عمیقتر میکند. تنش تجاری کنونی درحالی رخ میدهد که اروپا و آمریکا در بحبوحه بحرانهای جهانی به هماهنگی بیشتری نیاز دارند، از جنگ در اوکراین گرفته تا رقابت با چین، اما رویکرد واشنگتن همکاری سنتی را دشوار ساخته است. رهبران و دیپلماتهای اروپایی احساس میکنند باز قابلپیشبینیبودن و قابلاعتمادبودن ایالاتمتحده زیرسؤال رفته است. در برلین، صدراعظم آلمان (فردریش مرتس) شخصاً با ترامپ تماس گرفته تا او را از تشدید تقابل منصرف کند و همزمان با امانوئل مکرون (رئیسجمهوری فرانسه) و اورسولا فوندرلاین (رئیس کمیسیون اروپا) برای اتخاذ راهبرد مشترک در دوهفته مهلت باقیمانده رایزنی کرده است. این تحرکات نشان میدهد اروپا ناچار است ابتکارعمل دیپلماتیک بیشتری بهخرج دهد زیرا سبک چانهزنی ترامپ غیرمتعارف و مبتنیبر غافلگیری است. در دوبلین، معاون نخستوزیر ایرلند اظهار داشت افزایش تعرفه صرفاً «شیوه مذاکراتی خاص ترامپ» است و نشان میدهد او درنهایت به یک توافق نیاز دارد. بااینحال بسیاری از مقامات اروپایی در پس پرده نسبت به این بازی پرمخاطره در بحبوحه بیثباتی جهانی ابراز خشم کردهاند و آنرا حرکتی خطرناک برای اتحاد غربی میدانند. یکی از نگرانیهای بزرگ اروپا، پیوندخوردن مسائل تجاری با تعهدات امنیتی آمریکا است. در برخی کشورهای اروپای مرکزی و شرقی که برای بازدارندگی نظامی در برابر روسیه شدیداً به حضور نیروهای آمریکایی متکی هستند، این دغدغه وجود دارد که رویارویی تجاری ممکن است ترامپ را به کاهش حمایت امنیتی از اروپا ترغیب کند. بهگزارش رویترز، برخی متحدان اروپایی اکنون مشغول بازنگری در وابستگی امنیتی خود به آمریکا هستند؛ بهطوریکه کشورهایی حتی بهفکر خرید تسلیحات غیرآمریکایی برای متنوعکردن منابع دفاعی افتادهاند. تهدیدات مکرر ترامپ مبنیبر احتمال خروج از ناتو یا کاهش تعهدات آمریکا، همراه با جنگ تعرفهای، اروپاییها را از هر زمان دیگری آسیبپذیرتر کرده است. براینمونه، در حوزه جنگ اوکراین، کرملین بلافاصله از اظهارات ترامپ بهرهبرداری و تأکید کرده که اروپاییها درنهایت بهای حمایت نظامی از اوکراین را خواهند پرداخت. هرچند کشورهای اروپایی همچنان بر ادامه حمایت از کییف تأکید دارند، اما سایه تردید نسبت به پایبندی آمریکا در درازمدت، محاسبات راهبردی اروپا را پیچیدهتر کرده است. در عرصه سیاسی داخلی اروپا نیز بازگشت رویکرد تقابلی ترامپ، بازتابهای معناداری داشته است. موج جدید ملیگرایی اقتصادی آمریکا به تقویت گفتمان «خودمختاری راهبردی» در اروپا منجر شده است. مفهوم «استقلال راهبردی اروپا» که پیشتر توسط فرانسه و برخی کشورهای دیگر مطرح میشد، اکنون با شتاب بیشتری دنبال میشود چراکه دولت ترامپِ بدون مهار، اتحادیه اروپا را بهایننتیجه رسانده که باید هرچهسریعتر وابستگی خود را به آمریکا در حوزههای کلیدی کاهش دهد. تحلیلگران اروپایی از اینوضعیت بهعنوان یک «بیدارباش دوم» برای اروپا یاد میکنند که لزوم تقویت یکپارچگی درونی اتحادیه و افزایش قدرت چانهزنی مستقل آن در صحنه جهانی را آشکار ساخته است. درهمینراستا، اورسولا فوندرلاین، رئیس کمیسیون اروپا، ضمن ابرازتأسف از تصمیم واشنگتن، تأکید کرده اروپا بازارهای خود را متنوع خواهد کرد و با سادهسازی مقررات بازار واحد اروپا، وابستگی بیرونی خود را کاهش میدهد؛ او بازار مشترک اتحادیه را «لنگرگاه امن» اروپا در طوفانهای تجاری خوانده است. اتحادیه اروپا در برابر ضربالاجل تعرفهای ترامپ، رویکردی دووجهی اتخاذ کرده است؛ از یکسو ادامه مذاکره و تلاش برای حلوفصل مسالمتآمیز را در دستورکار قرار داده و ازسویدیگر برای مقابلهبهمثل قاطع درصورت شکست مذاکرات آماده میشود. بلافاصله پس از اعلام خبر تعرفههای ۳۰ درصد، سفرای کشورهای عضو در بروکسل تشکیل جلسه اضطراری دادند و حمایت کامل خود را از ادامه گفتوگوها و حفظ جبهه واحد اروپایی اعلام کردند. سران اروپایی بر اهمیت اتحاد درون اتحادیه در برابر تفرقهافکنی آمریکا تأکید کردهاند؛ نخستوزیر هلند تصریح کرد که اروپا باید «متحد و مصمم» برای دستیابی به یک توافق برد-برد با آمریکا تلاش کند. حتی ایتالیا که روابط نزدیکی با ترامپ دارد، تأکید کرد شروع یک جنگ تجاری هیچ توجیهی ندارد و میتوان به یک توافق منصفانه دست یافت. این درحالی است که امانوئل مکرون، لحنی سرسختانهتر اختیار کرده و خواستار آمادگی اروپا برای «ایستادگی قاطعانه در دفاع از منافع اروپا» حتی درصورت بروز جنگ تجاری شده است. مکرون صراحتاً از کمیسیون اروپا خواسته که تدارک اقدامات متقابل معتبر را سرعت بخشد و همه ابزارهای دردسترس، ازجمله قانون ضداجبار تجاری تازه اتحادیه را برای پاسخگویی به واشنگتن آماده نگه دارد. در سطح سیاست عملی، اروپا نشان داده که بهموازات مقاومت در برابر اقدامات آمریکا، بهدنبال کاهش آسیبپذیری بلندمدت خود نیز هست. یکروز پس از تهدید ترامپ، اتحادیه اروپا اعلام کرد که پس از ۹ سال مذاکره به یک توافق تجارت آزاد با اندونزی دست یافته است. این پیام روشنی به واشنگتن مخابره میکند که اروپا درحالچرخش بهسوی بازارهای نوظهور آسیایی و آمریکایلاتین برای کاهش اتکا به آمریکا است. دیپلماتهای اروپایی تصریح کردهاند که خروج ترامپ از نظام تجارت آزاد جهانی، فرصتطلبی برخی کشورهای آسیایی را برای نزدیکشدن به اروپا افزایش داده است؛ چنانکه اندونزی به این جمعبندی رسیده اتحادیه اروپا شریک باثباتتری نسبت به آمریکای ترامپ است. علاوهبراین، اتحادیه اروپا مذاکرات خود را برای توافق با کشورهایی نظیر هند و تایلند سرعت بخشیده و امیدوار است تا پایان سال ۲۰۲۵ به چندین توافق جدید دست یابد. در حوزه داخلی نیز، بروکسل بر تکمیل بازار واحد اروپایی و تقویت بنیانهای صنعتی-فناوری خود تأکید ورزیده است تا اروپا بتواند در برابر فشارهای خارجی مقاومت بیشتری نشان دهد. برخی تحلیلگران حتی معتقدند که اقدامات ترامپ بهشکلی پارادوکسیکال میتواند کاتالیزوری برای همگرایی بیشتر اروپا شود؛ بهعبارتدیگر، اگر اروپا اراده سیاسی لازم را بیابد، شوکهای وارده ازسوی واشنگتن ممکن است به تسریع طرحهایی همچون اتحادیه دفاعی اروپا و پروژههای بلندمدت خودکفایی صنعتی بینجامد. تصمیم تازه تعرفهای ترامپ را میتوان نقطهعطفی در مناسبات فراآتلانتیک دانست که شکافهای موجود را عریانتر و عمیقتر کرد. اینرویداد نشان داد که اختلافات میان آمریکا و اروپا دیگر صرفاً بر سر ارقام تجاری یا سهم مشارکت در ناتو نیست، بلکه به سطح اعتماد استراتژیک و چشمانداز نظم جهانی آینده کشیده شده است. در کوتاهمدت، همه نگاهها به مهلت اول اوت دوخته شده تا روشن شود آیا مذاکرات فشرده دیپلماتیک میتواند از عملیشدن جنگ تعرفهای جلوگیری کند یا خیر. بااینحال، صرفنظر از نتیجه ضربالاجل، اروپاییها دریافتهاند باید خود را برای چهارسال دشوار با دولتی غیرقابلپیشبینی در واشنگتن آماده کنند. دوران دوم ریاستجمهوری ترامپ بهگفته کارشناسان اروپایی یک «لحظه تعیینکننده» برای اروپاست که میتواند به تقویت استقلال و انسجام اروپا منجر شود یا درصورت غفلت، به تضعیف بیشتر جایگاه آن در نظام بینالملل بینجامد. آنچه مسلم است اینکه تشدید شکاف فراآتلانتیک در پی اقدامات یکجانبه آمریکا، اروپاییها را به بازنگری اساسی در راهبردهای اقتصادی و امنیتی خود واداشته است. اتحادیه اروپا اکنون بیش از هر زمان دیگری بر آزمون اتحاد درونی، تابآوری در برابر ضربات بیرونی و حفظ نظم چندجانبه جهانی تأکید دارد. بهبیان یکی از نمایندگان پارلمان اروپا، این قاره باید نشان دهد که «قربانی منفعل و مرعوب فشارها نیست» و میتواند از منافع خود دفاع کند. بدینترتیب، فصل جدیدی در روابط فراآتلانتیک آغاز شده که در آن موازنه میان همکاری و رقابت و میان وابستگی متقابل و خوداتکایی، در حال بازتعریف است.