شناسایی ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی، اقتصادی، کشاورزی و طبیعی سیستان‌وبلوچستان؛ استانی به‌قدمت تاریخ و تمدن کهن ایران‌زمین به‌منظور ریشه‌کن‌کردن فقر، بیکاری و آغاز مهاجرت معکوس یک ضرورت است. آثار به‌جامانده از تمدن در منطقه سیستان‌وبلوچستان حاکی از سکونت قومی با دانش و تمدنی توسعه‌یافته و پیشرفته دراین‌دیار دارد که وجود شهر سوخته را می‌توان یکی از دلایل صحت گفتار فوق قلمداد کرد. وجود انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق‌کاری، انواع پارچه و حصیر یافت‌شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به‌ویژه صنعت پیشرفته نساجی در آنجاست در کنار معماری‌های بی‌نظیر، سلیقه و دقت‌نظر در نوع پوشش افراد و ساخت‌وساز، پیداشدن چشم مصنوعی با ظرافت‌های بی‌نظیر، سازمان‌دهی اجتماعی، نظام مرتب و منظم آب‌رسانی و تخلیه فاضلاب، برنامه‌ریزی مدنی در شهر و ... همه‌وهمه نشان از وجود تمدنی بزرگ و قابل‌اعتنا دراین‌دیار دارد. درحقیقت سیستان‌وبلوچستان گنجی پنهان در جنوب کشور است که در میان محرومیت‌ها و تغییرات اقلیمی پنهان شده. بااین‌وجود سال‌ها پس از افول این تمدن، به‌دلایل طبیعی و اقلیمی، هیچ‌گاه اراده‌ای برای بازگرداندن شکوه و عظمت به این دیار دیده نشد و دراین‌بین سینما و رسانه ملی که می‌توانستند نقشی آوانگارد و پیش‌رونده در احیای تمدن‌های بزرگ بازی کنند، تولید اکثر سریال‌ها و فیلم‌های حوزه مواد مخدر را دراین‌دیار ساماندهی کردند و قضات محترم نیز اکثر خلاف‌کاران نقاط مختلف کشور را به‌قصد تنبه و بیدارسازی به این سرزمین تبعید نمودند! این‌چنین شد که ساکنان سرزمینی با تمدنی چندهزارساله علاوه‌بر مقابله با بلایای طبیعی و خشک‌سالی، ریزگردها، کمبودها و بی‌مهری‌ها، باید مراقب لوکیشن‌های صداوسیما و تبعیدی‌های خطرناک نیز باشند! بااین‌وجود مردم سیستان‌وبلوچستان همواره نشان دادند زندگی در سختی و تاب‌آوری در برابر مشکلات، از مختصات لاینفک آن‌هاست و با تلاش چشمگیر و شبانه‌روزی، ثابت خواهند کرد که فرزندان و نوادگان تمدن‌های بزرگ همواره بزرگ خواهند ماند و با شناسایی و برنامه‌ریزی درخصوص استفاده بهینه از ظرفیت‌های استان روزی بیکاران سایر استان‌ها را نیز به دیار سیستان‌وبلوچستان فرا خواهند خواند.
محورهای پنج‌گانه ظرفیت‌های استان
ظرفیت‌های استان در راه رسیدن به توسعه پایدار را می‌توان در پنج محور معرفی و برای توسعه آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. محورهای هفت‌گانه گردشگری، صنایع‌دستی کشاورزی، دام‌پروری و شیلات بدنه اصلی درخت توسعه استان محسوب می‌شوند که زیرشاخه‌های این درخت، در استان بی‌شمارند.
معرفی دیار پهلوانان شاهنامه با توسعه صنعت گردشگری
یکی از راه‌های بازگرداندن تمدن باشکوه به این دیار، معرفی و جذب گردشگر به سرزمین رستم و پهلوان‌های شاهنامه است. وجود جاذبه‌های گردشگری بی‌شمار در استان باید به‌عنوان نماد تمدن تاریخی سرزمین، معرفی شده و متولیان این‌حوزه حمایت همه‌جانبه شوند. چاپ و توزیع بروشورهای مکان‌های دیدنی استان، آموزش زبان انگلیسی به راهنمایان گردشگری، توانمندسازی روستاها جهت تقویت گردشگری روستایی، توسعه و تقویت بوم‌گردی، استفاده از ظرفیت‌های بومی در اسکان گردشگران، حمایت از سرمایه‌گذاران هتلینگ و اقامت و ... بخشی از راهکارهای توسعه گردشگری دراین‌استان است. بی‌تردید استفاده ازاین‌ظرفیت با وجود فراهم‌بودن زیرساخت‌های تاریخی می‌تواند تحولی عظیم در منطقه ایجاد کند و علاوه‌بر ممانعت از مهاجرت باعث مهاجرت معکوس نیز شده و یکی از راهکارهای مقابله با بیکاری محسوب شود. شایان‌ذکر است که گردشگری تنها به جاذبه‌های تاریخی و طبیعی استان محدود نمی‌شوند و گردشگری غذا، گردشگری ورزشی، گردشگری پزشکی و ... از دیگر ظرفیت‌های استان هستند که پرداختن به جزئیات آن‌ها از حوصله این مقال خارج است.
سیستان‌وبلوچستان؛ مهد میوه‌های ناشناخته و خوشمزه!
با وجود سختی کار کشاورزی دراین‌استان به‌دلیل شرایط اقلیم و کمبود آب باید یادآور شد، محصولات خاص و دارای طعم منحصربه‌فرد این‌استان که شباهت به مناطق محصولات کشورهای آفریقایی دارد، دارای مشتریان خاص خود هستند؛ تاجایی‌که عده‌ای سیستان‌وبلوچستان را مهد میوه‌های ناشناخته می‌نامند! بی‌شک برنامه‌ریزی درجهت تولید این میوه‌های خاص نظیر پاپایا، موز، گواوا، چیکو، سیتاپل، تمبر هندی، بیدام، نارگیل، پالسا، جمبولان، کنار و انبه می‌تواند استان را به مهد صادرات و کسب‌درآمد‌های سرشار تبدیل کند. استفاده بهینه از آب‌وخاک، اجرای طرح‌های نوین آبیاری به‌ویژه انتقال آب با لوله، توسعه صنعت بیمه آب‌وخاک کشاورزی، شیرین‌سازی آب دریا، بازچرخانی آب، بهبود روش‌ها و تغییر الگوی کشت و جایگزینی محصولات پُرآب با محصولات کم‌آب‌بَر و ... می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار دراین‌منطقه شده و استان را به قطب کشاورزی و باغداری میوه‌های خاص معرفی کند.
صنایع‌دستی منحصربه‌فرد؛ با اصالتی به‌قدمت تاریخ ایران
از دیگر منابع درآمدی در استان می‌توان به صنایع‌دستی منحصربه‌فرد اشاره کرد که عده‌ای آن‌ها را اصیل‌ترین هنر ایرانی می‌دانند و قدمت برخی مانند سفال کلپورگان به چندهزارسال‌قبل برمی‌گردد. بلوچی‌دوزی، خمک‌دوزی، سیاه‌دوزی، سکه‌دوزی، آینه‌دوزی، دودنی‌بافی، سیس‌بافی و خولک‌بافی، قالی‌بافی، گلیم‌بافی، سفالگری، حصیربافی، پرده‌بافی، چادر‌بافی، نمدمالی، خراطی و سوزن‌دوزی بلوچ، پریوار‌دوزی، توردوزی و ... بخشی از هنر اهالی سیستان‌وبلوچستان به‌ویژه دختران و زنان این دیار است که هرکدام به‌تنهایی می‌تواند باعث اشتغال عده‌ای زیادی از جوانان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم شود. نبود سامانه جامع شناسایی هنرمندان استان، نبود یا کبود نیروی متخصص در شناسایی هنر و هنرمندان استان، نبود بستر لازم برای معرفی و صادرات محصولات تولیدی به سایر کشورها، بروکراسی در بحث وام و تسهیلات، عدم‌خرید تضمینی محصولات توسط اداره گردشگری و میراث‌فرهنگی باعث شده تا فعالان دراین‌حوزه نگاهی آماتور به این صنایع داشته باشند و برای تأمین مخارج روزانه خود به مشاغل دیگر روی بیاورند. درصورتی‌که هنر صنایع‌دستی باید شغل اول بسیاری از جوانان این دیار باشد. بی‌تردید ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات ضروری برای بهره‌برداری بیشتر از مرزهای رسمی و بازارچه‌های مرزی، برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در کل کشور، استفاده از صنایع در ادارات و فیلم‌ها و سریال‌ها و ... موجود می‌تواند در معرفی و توسعه این صنعت مؤثر باشد.
دام‌پروری با طعم بهترین نژاد گاو گوشتی ایران
دام‌پروری را می‌توان یکی‌دیگر از شاه‌کلیدهای استان در توسعه پایدار نامید. پرورش گاو سیستانی (برترین نژاد گاو گوشتی ایران)، پرورش مرغ بومی سیستان، وجود کلنی‌های زنبور با ظرفیت تولید بیش از 70هزارتن عسل دراین‌سرزمین خشک، پرورش شترمرغ و انواع ماکیان و دام سبک و سنگین از جمله ظرفیت‌های دام‌پروری استان هستند که درحال‌حاضر با وجود سختی‌ها و مشقات فراوان عده کثیری از جوانان دراین‌صنعت مشغول‌به‌کارند؛ و نیازمند حمایت، برنامه‌ریزی و توسعه صنایع تبدیلی ازسوی مسئولان. تلاش جهت صنعتی‌کردن دام‌پروری و جذب سرمایه‌گذار جهت احداث دام‌پروری‌های نوین و تکنولوژی روز دنیا، اصلاح نژاد دام‌های موجود در منطقه، استفاده از دانش متخصصین دام‌پروری و ... می‌تواند زمینه‌ساز تولیدات بیشتر و احیای شغل دام‌پروری در منطقه شود.
پرورش ماهی در دل بیابان!
شیلات نیز به‌عنوان حلقه آخر توسعه، یکی از صنایع قابل‌اعتنا در استان است که اگر به ظرفیت‌های این صنعت و صنایع تبدیلی آن بپردازیم درمی‌یابیم که این صنعت نیز به‌تنهایی قادر است علاوه‌بر ایجاد اشتغال در بخش‌های گوناگون، باعث تقویت سبد غذایی و رشد پروتئینی سفره غذایی ساکنان نیز شود. اکنون پرورش انواع آبزیان در انواع استخرهای خاکی و بتنی استان و پرورش ماهی در قفس در سواحل مکران درحال‌گسترش است که نیازمند برنامه‌ریزی، اعطای تسهیلات و خرید تضمینی‌ست که دراین‌صورت می‌توان به آینده روشن این صنعت امیدوار بود. شیلات از صنایع زودبازده است که نسبت به سایر صنایع دامی، با سرمایه کمتر و دوره زمانی کوتاه‌تر مورد اعتنای بسیاری از علاقه‌مندان حوزه آبزیان است.
پایان سخن
بی‌هیچ تردید دیار پهلوانان شاهنامه دارای ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های فراوانی‌ست که بخش کوچکی از آن‌ها رونمایی شد. ظرفیت‌ها و امکانات فراوان دیگر نیز در استان به‌صورت جسته‌وگریخته مورداستقبال مردم گرفته است. نظیر کشت زعفران، تولید قارچ گانودرما، استفاده صنعتی از گیاه نی، استفاده از ظرفیت باد و انرژی خورشیدی، استفاده از ظرفیت بندرها، موقعیت‌های دریایی و ... که این صنایع و منابع تنها بخش‌های دیگری از ظرفیت‌های بی‌شمار این‌استان هستند که پرداختن به آن‌ها با مدیریت صحیح و غیر کلیشه‌ای منجر به مهاجرت معکوس شده و این‌مهم تنها به‌مدد برنامه‌ریزی و استفاده از تجربیات سایر استان‌ها امکان‌پذیر است. تشکیل پنج سازمان مردم‌نهاد در حوزه‌های پنج‌گانه مطروحه می‌تواند اولین‌قدم برای رفع محرومیت دراین‌استان است. این سازمان‌ها می‌توانند با شناسایی و جذب متخصصین در حوزه‌های مختلف کشاورزی، دام‌پروری، آموزشی و ...، شناسایی زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های مغفول استان، دعوت از سرمایه‌گذاران جهت سرمایه‌گذاری، افزایش حق‌آبه تالاب هامون و دراولویت‌قرارگرفتن حق‌آبه‌های طبیعت، یافتن بازار هدف در داخل و خارج به‌منظور صادرات محصولات تولیدی و در گام نهایی پیاده‌سازی برنامه‌های آینده‌محور با رویکرد مشاوره و آموزش مردم در ابعاد اجتماعی (مطالبه‌گری و عادت‌نکردن به فقر و تغییر ذائقه معیشتی و اقتصادی مردم جهت کسب‌درآمد بیشتر) ازیک‌سو و آموزش‌های مهارتی و فنی در زمینه‌های پنج‌گانه می‌تواند استان را به قطب بزرگ اقتصادی تبدیل کند که نه‌تنها منجر به رفع بیکاری در منطقه می‌شود؛ بلکه باعث جذب نیروی کار از سایر استان‌ها نیز خواهد شد.
وحید حاج‌سعیدی