فصل نوین تقابل آمریکا با چین؛ جادوی طلا در برابر خاک کمیاب

هم‌زمان با تشدید رقابت واشنگتن-پکن در حوزه فناوری‌های پیشرفته، ایالات‌متحده بااستفاده‌از سود استخراج طلا دنبال کاهش وابستگی به عناصر خاکی کمیاب تحت‌سلطه چین است؛ منبعی حیاتی برای صنعت نیمه‌هادی‌ها و هوش مصنوعی. به‌گزارش ایرنا (از پایگاه خبری تحلیلی مدرن دیپلماسی)؛ نوآوری‌ها در تکنولوژی ازلحاظ تاریخی توسعه ملی را تقویت کرده و سبب برتری در روابط بین‌الملل می‌شود. در دنیای امروز هوش مصنوعی به‌احتمال‌زیاد مرحله کلیدی بعدی این پیشرفت خواهد بود و می‌تواند تسلط فناوری آینده را در مقیاس جهانی تعیین کند. ازهمین‌رو دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، با امضای فرمان اجرایی ۱۴۱۷۹، «رفع موانع رهبری آمریکا در هوش مصنوعی» به‌تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۵ (بهمن ۱۴۰۳) صنعت هوش مصنوعی را به‌طور رسمی در اولویت دستورکار سیاست خود قرار داد؛ اما آمریکا تنها بازیگر این‌عرصه نیست و چین نیز رقیب اصلی آن شناخته می‌شود. طبق این تحلیل؛ هوش مصنوعی بخشی از صنعت بزرگ‌تر فناوری پیشرفته است که شامل مخابرات، نیمه‌هادی‌ها و سیستم‌های محاسباتی می‌شود. درطول دهه گذشته، روند پیشرفت این صنعت از جهانی‌شدن به‌سمت حمایت‌گرایی تغییر مسیر داده است. ترامپ در سال ۲۰۱۸، به‌دلیل نگرانی‌های امنیت ملی، استفاده از تجهیزات مخابراتی عرضه‌شده توسط شرکت‌های چینی مانند «هوآوی» و «زد‌تی‌ای» (ZTE) را در سازمان‌های دولتی ایالات‌متحده منع کرد. دولت جو بایدن نیز در سال ۲۰۲۲، با هدف محدودکردن دسترسی پکن به فناوری فوق‌پیشرفته، کنترل‌های صادراتی بیشتری بر تراشه‌های پردازشی پیشرفته و تجهیزات نیمه‌هادی اعمال کرد. چین نیز درواکنش‌به این‌اقدامات در ۲۶ دسامبر ۲۰۲۳ (دی ۱۴۰۲) استفاده از پردازنده‌های آمریکایی اینتل و AMD را در رایانه‌های دولتی ممنوع کرد. پس از پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴، وی سیاست اصلی خود مبنی‌بر اعمال تعرفه‌های جدید را دنبال و درمقابل چین نیز تلافی نمود. این درگیری در ۴ آوریل ۲۰۲۵ (۱۳ فروردین ۱۴۰۴) به اوج خود رسید؛ زمانی‌که وزارت بازرگانی چین صادرات عناصر خاکی کمیاب (REEs) و آهنرباهای مرتبط را که برای صنایع دفاعی، انرژی و خودرو اهمیت بسیاری دارند، محدود کرد. پکن در اکتبر ۲۰۲۵ (مهر ۱۴۰۴) محدودیت‌ها دراین‌بخش را افزایش داد؛ اما در پی دیدار ترامپ و شی جین‌پینگ رئیس‌جمهوری چین در تاریخ ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵ (۸ آبان ۱۴۰۴) در «بوسان» کره‌جنوبی و به توافق رسیدند. این توافق‌ها شامل خرید سویا از کشاورزان آمریکایی توسط چین و حذف تعرفه‌های مربوط به فنتانیل ازسوی ترامپ بود. درمقابل چین پذیرفت برخی محدودیت‌های جدید صادرات عناصر کمیاب خاکی را متوقف کند. آمریکا نیز به‌نوبه‌خود، متعهد شد که از اعمال تعرفه‌های جدید وارداتی خودداری کند؛ اما این رسانه تحلیلی، توافق یادشده را بیشتر یک اقدام تاکتیکی می‌داند تا پیشرفتی جدی در مناسبات تجاری واشنگتن- پکن. چراکه محدودیت‌ها در صنعت فناوری پیشرفته بین دو کشور همچنان خارج از میز مذاکره باقی مانده و نشان می‌دهد این‌بخش تاچه‌اندازه در رقابت راهبردی میان دو رقیب اهمیت دارد. طبق تحلیل مدرن دیپلماسی؛ شرکت‌های آمریکایی، به‌رهبری NVIDIA اگرچه بر بازار جهانی هوش مصنوعی تسلط دارند و دارای پیچیده‌ترین فناوری، ازجمله تراشه‌های GPU هستند؛ اما با وجود این پیشتازی، شرکت‌های آمریکایی همچنان برای عناصر خاکی کمیاب به چین وابسته‌اند. چین نزدیک به ۹۰‌درصد از عرضه جهانی عناصر خاکی کمیاب را فرآوری می‌کند؛ برتری که مبتنی‌بر نیروی کار ارزان و مقررات زیست‌محیطی سهلگیر است. این تارنمای تحلیلی، بااشاره‌به رشد چشمگیری بهای طلا آورده است: قیمت طلا در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۸ مهر) به رقم بی‌سابقه 4400دلار در هر اونس رسید و اکنون نزدیک به 4000دلار است. برای معدنچیان طلا در آمریکا این‌امر جریان نقدی قابل‌توجه ایجاد می‌کند. افزایش تقاضای طلا نیز فرصت‌هایی را برای تولیدکنندگان تجهیزات معدنی ایجاد کرده است تا در نوآوری و فناوری سرمایه‌گذاری کنند که ممکن است هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و بهره‌وری ماشین‌آلات آن‌ها را افزایش دهد؛ بنابراین می‌توان این‌گونه به مسئله نگریست که ثروت به‌دست‌آمده ازاین‌راه می‌تواند فرصتی راهبردی ایجاد کند؛ از سود طلا برای تأمین مالی توسعه عناصر کمیاب استفاده کنید. برخی شرکت‌های آمریکایی درحال‌حاضر این‌کار را انجام می‌دهند. شرکت منابع استراتژیک آیداهو (IDR) از جریان نقدی معدن Golden Chest خود برای اکتشاف ذخایر مجاور عناصر کمیاب ازجمله در منطقه Lemhi Pass (در مرز دو ایالت آیداهو و مونتانا) که سرشار از عناصر کمیابی مانند «نئودیمیوم» و «پراسئودیمیوم» و دایموند کریک استفاده می‌کند. چنانچه ایالات‌متحده بتواند رهبری خود را در حوزه هوش مصنوعی حفظ کند و ازطریق تأمین منابع داخلی و بین‌المللی به استقلال در منابع کمیاب دست یابد، ممکن است نوع جدیدی از انحصار در بازار شکل گیرد. هرچند چین به‌طورمستمر توانایی بسیاری در جبران عقب‌ماندگی و رسیدن به رقبا نشان داده است. پکن با کنترل ۹۰‌درصد از فرآوری عناصر نادر خاکی، همین‌حالا هم در موقعیت شبه انحصاری قرار دارد. از دیدگاه مدرن دیپلماسی، هدف نباید جایگزین‌کردن یک انحصار با انحصار دیگر باشد، بلکه باید جلوی تسلط یک کشور بر حوزه‌ای به این مهمی و غیرقابل‌پیش‌بینی گرفته شوَد. آمریکا با فراهم‌کردن امکان تخصیص بخشی از منابع مالی شرکت‌های استخراج طلا به اکتشاف عناصر نادر خاکی می‌تواند یک پایگاه منابع مستقل‌تر و متنوع‌تر ایجاد کند؛ وضعیتی که برای امنیت منابع ملی ضرورتی حیاتی ایجاد خواهد کرد.