نگاهی به ابعاد پنهان و پیدای «سالمندآزاری»

رئیس انجمن علمی سالمندی ایران ضمن تشریح ابعاد پنهان و پیدای «سالمندآزاری» و راه‌های مقابله‌باآن، بااستنادبه برخی مطالعات اعلام کرد که بیش از نیمی از سالمندان ممکن است درمعرض یکی از اشکال سالمندآزاری باشند. این آمار به‌معنای گزارش همه موارد نیست؛ زیرا سالمندآزاری اغلب پنهان می‌ماند، گزارش نشده و بسیاری‌ازآن‌ها نیز به‌دلایل فرهنگی، ترس، وابستگی یا فقدان آگاهی، سکوت می‌کنند. به‌گزارش نجمه محمودی‌نیا (ایسنا)؛ طبق گزارش‌های سازمان آمار ایران، سهم جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر در ایران به‌شدت درحال‌افزایش بوده و این یعنی نیازهای مراقبتی، درمانی و اجتماعی سالمندان نیز افزایش یافته اما برخی مطالعات نشان داده‌اند شیوع سالمندآزاری بسیاربالاست، برای‌مثال: یک مرور نظام‌مند در ایران گزارش داده که شیوع کلی سالمندآزاری حدود ۴۸.۳ درصد در جمعیت بالای ۶۰ سال است. در مطالعه دیگر، شیوع برآوردی سالمندآزاری در ایران ۵۶.۴ درصد گزارش شده که نشان می‌دهد بیش از نیمی از سالمندان ممکن است درمعرض یکی از اشکال سالمندآزاری باشند. البته این‌نکته قابل‌توجه است که این آمار به‌معنای گزارش همه موارد نیست، زیرا سالمندآزاری اغلب پنهان می‌ماند و بسیاری از سالمندان به‌دلایل فرهنگی، ترس، وابستگی یا فقدان آگاهی، سکوت می‌کنند. رئیس انجمن علمی سالمندی ایران گفت: پدیده سالمندآزاری نتیجه تعامل چندین عامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری است. طبق شواهد علمی، وابستگی فیزیکی یا شناختی (مانند ناتوانی حرکتی، آلزایمر)، فقر مالی یا وابستگی اقتصادی به خانواده، انزوای اجتماعی و عدم‌دسترسی به خدمات حمایتی و سابقه تعارض در روابط گذشته با فرزندان یا همسر از جمله دلایل مؤثر در بروز سالمندآزاری است، به‌طوری‌که مطالعات ایرانی نشان داده‌اند سالمندانی که نیازمند مراقبت طولانی‌مدت هستند یا دچار اختلالات شناختی شده‌اند، بیش از دیگران درمعرض خشونت‌اند. دلبری از دیگر عوامل مؤثر در بروز سالمندآزاری را مربوط به مراقب یا فرزند دانست و تصریح کرد: استرس مراقبتی بالا، به‌ویژه در افرادی‌که مسئولیت مراقبت از سالمند را بدون آموزش یا حمایت کافی برعهده دارند، مشکلات روانی یا مصرف موادمخدر یا الکل، بیکاری یا فشار اقتصادی فرزندان، تجربه کودک‌آزاری یا خشونت در گذشته (چرخه بازتولید خشونت) از عوامل مؤثر در بروز سالمندآزاری مربوط به مراقب یا فرزند است. رئیس انجمن علمی سالمندی ایران همچنین عوامل خانوادگی و بین‌نسلی همچون فرهنگ سلطه و نابرابری قدرت در خانواده، نگرش‌های سن‌ستیزانه (Ageism) که منجر به بی‌ارزش دانستن سالمندان می‌شود و نبود مرز مشخص بین نقش مراقبت و نقش فرزند را از دیگر عوامل سالمندآزاری عنوان کرد. وی همچنین بااشاره‌به عوامل ساختاری و اجتماعی در بروز سالمندآزاری گفت: نبود نظام مراقبت رسمی از سالمندان، ضعف حمایت‌های قانونی و حقوقی از سالمندان، نبود خدمات توان‌بخشی و مشاوره خانواده و تابو بودن افشای خشونت خانگی علیه سالمندان از عوامل مؤثر بر بروز سالمندآزاری است؛ بنابراین سالمندآزاری محصول مستقیم فرسودگی سیستم خانواده، بحران اقتصادی، ضعف نهادهای مراقبتی و نبود آموزش عمومی درباره سالمندی است. هرچند خشونت فیزیکی رسانه‌ای می‌شود، اما خشونت‌های خاموش‌تر مانند بی‌توجهی، محرومیت اقتصادی و تحقیر کلامی بسیار شایع‌ترند و کمتر دیده می‌شوند. رئیس انجمن علمی سالمندی ایران با اشاره اینکه سالمندآزاری دغدغه‌ای جدی به‌شمار می‌رود، تأکید کرد: سالمندان به‌واسطه افزایش ناتوانی، وابستگی به مراقبت، بیماری‌های مزمن، کاهش ارتباطات اجتماعی و انزوای بیشتر، آسیب‌پذیری‌شان افزایش یافته و این‌ها عوامل زمینه‌ای سالمندآزاری هستند. ازآنجایی‌که ساختار خانواده در ایران به‌دلایلی همچون کاهش تعداد فرزندان، مهاجرت، افزایش خانواده‌های تک‌نسل، کاهش حمایت‌های مالی و اجتماعی از سالمندان درحال‌تغییر است، بالطبع این‌موضوعات فشار مراقبتی و روانی را روی خانواده‌ها افزایش داده و ریسک سالمندآزاری را بیشتر کرده‌اند. به‌گفته دلبری، عدم وجود زیرساخت‌های کافی برای مراقبت سالمندان (مثل خانه سالمندان تخصصی، خدمات مراقبتی خانگی، پوشش مناسب بیمه‌ای، آموزش مراقبان) باعث شده سالمندان و خانواده‌ها در وضعیت بحرانی‌تر قرار بگیرند. وی درباره شایع‌ترین نوع سالمندآزاری در کشور، بیان کرد: شایع‌ترین نوع سالمندآزاری از نوع «غفلت» است؛ یعنی سالمندی که به مراقبت لازم دسترسی ندارد، یا نادیده گرفته می‌شود. چند داده قابل‌استناد از مطالعات ایرانی در سال ۱۳۹۸ در تهران نیز نشان داده ۶۰ درصد سالمندان حداقل یکی از انواع خشونت شامل بی‌توجهی، خشونت کلامی، اقتصادی، فیزیکی و روانی را تجربه کرده‌اند. پژوهش دیگری در اصفهان در سال ۱۴۰۰ نیز نشان داده تا ۷۵ درصد سالمندان بی‌توجهی را تجربه کرده‌اند. وی درمورد پیامدهای سالمندآزاری بر سلامت جسمی و روانی سالمندان توضیح داد و یادآور شد: ازنظر پیامدهای جسمی، سالمندآزاری جسمی یا غفلت از مراقبت می‌تواند منجر به آسیب‌های حرکتی، شکستگی استخوان، کاهش توان بدنی و افزایش ناتوانی شود. کسانی‌که مورد آزار یا غفلت قرار گرفته‌اند، بیشتر دچار بیماری‌های جسمی مزمن، دردهای مزمن و اختلالات دستگاه گوارش می‌شوند. علائمی مانند بی‌حالی، لرزش بدن، درد معده، افزایش قند یا فشارخون و بی‌خوابی در سالمندانی که مورد سوءرفتار قرار گرفته‌اند، مشاهده می‌شود. دلبری بااشاره‌به پیامدهای روانی و روحی، نیز خاطرنشان کرد: سالمندانی که مورد آزار یا غفلت قرار گرفته‌اند، درمقایسه‌با سالمندان بدون تجربه آزار، افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی، کاهش اعتمادبه‌نفس و اختلالات خواب بیشتری دیده می‌شود؛ به‌طوری‌که مطالعات ایرانی نیز نشان داده سالمندان مورد سوءرفتار، احساس «بی‌پناهی»، «تحقیر» و «ترس از تماس با دیگران» دارند.